HANDBOUND AT THE
WIVERSITY OF TORO.VTO PRESS
URKUNDEN UND AKTEN
O D DER
S Ol
/^^^ STADT STRASSBURG
ßöt- ' HERAUSGEGEBEN
MIT UNTERSTÜTZUNG DER LANDES- UND DER STADTVERWALTUNG.
ERSTE ABTHEILUNG
URKUNDENBUGH DER STADT STRASSBURG.
STRASSBURG
UNIVERSITÄTS- BUCHDRUCKEREI VON J. H. ED. HEITZ.
1879.
UPiKUNDENBUCII
DKH
STADT STTiASSlUTKi.
ERSTEH MNI)
URKUNDEN UND STADTRECIITE BIS ZUM JAHR 1-266
UKAiiHKnin'
VON
WILHELM WIKGAND.
STRASSHLUü
VEIU.AG VON KAHL J. TRiiy.NKR.
\\'\A<xV
^
VORWORT.
Es sind nahezu InimU'rl Jahre rerßosseH , seitdem die (etilen uwtfangreiekenn Ur künde nsammlungcn zur m'UtelaUerlicken Oeachichte de« Bisastes und der St«dt Slraßhurg erschienen. Auf die Arbeiten von Wencker. Schfipfli* und Grand idier sind keine Werke gefolgt , welche mit Ricklung auf das «rkundlieke Material eine nennens\certhe Bereicherung unserer Kennt niß gekracht haben. Kin VersMck. der erste überhaupt, alle auf Straßburg bezüglichen (.'rkunden in Kinrr Sammlung tu terölfenllichen, kam über den .Ansatz nicht hinaus. Die somit noch nicht gelöste Aufgabe aufs Neue in Angriff tu nehnxen, lag nun aber um so näher, als jüngst die Chroniken und Annalen, welche für die Oetehichte Straßhtrgs in Betmckl kommen, in den Monumenla Oermaniae und den deutschen Stidleekromiken eine den neueren Anforderungen entsprechende Ausgabe erfahren haben.
Die Aufgabe selbst konnte nicht lohnender gedacht werden. Ein <'f,r,-ini<i mrh- haltiges, nur auf vrnigen Grbii-ten lückenhaft gewordentt MlUtri»l, ton dem nur ein sehr geringer Bruchtheil bisher bekannt ist, stund tu Oebote. Die auf die äußere und innere Geschichte der Stadt, auf die Nttur ihrer stinditchtn VerhUt- nisse sowie den Rechts- und Besitzstand ihrer einzelnen geistliehen Stiftungen bezüglichen Urkunden und Akten waren in einer Vollständigkeit erkalten, die ts 'hoffen ließ, daß aus ihnen ein getreues Bild ton dem reichen und ieweften Lehen 'Straßburgs im .Mittelalter sich enthüllen werde. Zunickst durften feumu Auf- schlüsse über die politische Stellung der Stadt $u den nachbarlichen Territoritn wie zur Reichsgewalt , cor Allem über ihr Verkalten $m den Landfrieden und Soii'f ' ' // des riertehnten Jahrhunderte erwartet werden. Auf dem (Miei der ''■''/ ,;/eschichte stand die Klltrung der terwieheiten Fragen nach dem
Ursprung der Rathsrerfassung und dem Character des Uebergangs tom bisckißicken Stadtregiment zu einer autonomen städtiscken Regierung in Aussieht. Der Kinßuü
VI
VORWORT.
und die Ausdehnung des geistlichen Elements im, städtischen Leben mußte zum ersten Male vi helles Licht treten. Selbst für die engste Localgeschichte , für die Genealogie der patricischen Familien und die Topographie der Stadt, ein Gebiet, das man in Straßburg bisher immer mit Vorliebe gepflegt hatte, war noch reiche Ausbeute zu hoffen. Man dtcrfte getrost, um des Ueberflusses nur vorläufig Herr zu icerden, bei dem Jahr 1400 stehen bleiben und eine eingehendere, urkundliche Erforschung der characteristischen Merkmale des fünfzehnten Jahrhunderts, des Zunftwesens und der städtischen Verwaltungsreform , anderen Händen überlassen.
Dagegen gebot es sich gewissermaßen von selbst, der Herausgabe des Straß- burger Urhmdenbuchs die Publikation der Akten zur politischen Geschichte Straßburg s in der Reformationszeit anzuschließen. Denn die glorreichste Periode der Vergangenheit Straßhurgs gehört dem sechszehnten Jahrhundert an. Niemals hat Straßburg eine größere Bedeutung gehabt als zu den Zeiten Karl's V., wo es in den großen Kämpfen jener Tage zwischen Deutschland, der Schweiz und Frank- reich eine sehr eigenthümliche Stellung evmahm. Die eigentlich reformatorische Thäligkeit Straßburgs ist frühzeitig der Gegenstand warmer Aufmerksamkeit geworden, sie hat namentlich in tmserm Jahrhundert durch die Arbeiten von Jung, Roehrich, Baum, Schmidt tt. A. eine sorgfältige Erforschung gefunden. Dagegen ist dasjenige, was die Stadt damals auf politischem Gebiete, an den Reichstagen und den Tagen des Schmalkaldischen Bundes, in sehr ausgedehnten und tnannig- f altigen diplomatischen Verhandlungen gethan hat, um zusammen mit ihren Ver- bündeten die gemeinsame Sache zu fördern und zu vertheidigen , bisher wenig bekannt geworden. Die Archive der Stadt enthalten aber darüber ein so reiches und bedetctsames Material, daß seine Veröffentlichung nicht mir für die Geschichte der Stadt, sondern für die Geschichte der ganzen Zeit sehr förderlich zu werden verspricht.
Von der altern Geschichte der Stadt ausgehend, faßte zunächst Professor J. Weizsäcker die Idee des Urkmidenbuchs in das Auge. Diesem Plane beistimmend fügte Professor H. Baumgarten sofort den der Herausgabe der Akten, der Reformationszeit hinzu. So zerfällt das Werk, dessen erster Band hiermit vorgelegt wird, VI ztoei Abtheilungen : die eine umfaßt die Urkunden Straßburgs bis zum Jahre 1400, die andere die Briefe und Akten zur politische?i Geschichte Straßburgs in den Jahren 1517 — 1555.
Nicht genug kann anerkannt werden, mit wie entgegenkommender Bereitwillig- keit Se. Excellenz der Oberpräsident ton Elsaß-Lothringen Herr von Moeller, als ihm die beiden Obengenannten den Wunsch vortrugen, die Herausgabe zunächst des Urkundenbuchs zu unternehmen, die dafür nöthigen Mittel zur Verfügung stellte. Nur seinem Interesse an dem Werk ist es zuzuschreiben, daß dasselbe überhatopt ins Leben treten konnte. Die Möglichkeit der Weiterführung gewährte dann der Landesausschuß und die Straßburger Gemeindeverwaltung . Der an der Spitze der letztern stehende Bürgermeistereiverwalter Herr Back übernahm die Hälfte der Kosten im Namen der Stadt, in vaterländischer Gesinnung bewilligte der Landesausschuß die andere Hälfte.
vonwoitT. M
Nahen den beiden Antragxtellern und Profestor W. Sc her er traieu •'■.' Archlrdirector des ünter-Klsnß L. Spach nnd der Sltidtttrchirar ton .S'/r^ ' , ./. li rucker in die ton dem Oberpräsidenten für die Leitituf/ des UnUmi i ■■ niedert/esetite C'ommission ein. Ottern tS70 verließ Wfiisdckrr StraÜburg ; ,../'. desto weniger blieb er auf Wunsch der Commisiion Mitglied derselben, wiAmd tetm Nac/i/nlger Professor P. Sehe ffer- Boichorst das bisher ton ihm vencalttte Amt eines Secretiirs der Citmmission übernahm und Dr. F. Ebrard in dieselbe eintrat. An die Stelle des im JI erbst 1H77 nach Berlin berufenen Professor Sekerer ist spater sein Nachfolger an der Universität Professor K. Martin getreten wnd endlich Dr. W. Wieg and, welcher im Decemlier iHlT) die Bearbeitung des Ur- kundenbuchs ilbernommen hatte, Mitglied der C'ommission geworden.
Als .tich der erste Band des l'rkundenbuchs seinem Abschlüsse näherte, wurde es mß glich . auch die Arbeiten für die tweite Ablheilung in Angriff" tu nehmen, welchen Dr. II. Virck sich unterzogen hat. Es steht tu hoffen , daß der erste Band derselben ebenso wie der zweite Band des Urkundenbuehs in nickt tu femer Zeit ausgegeben werden Innm
DIE COM MISS los.
EINLEITUNG.
Wenn die urkundlicJie Geschichte der Stadt Straßburg im Mittelalter trotz des regen historischen Sinnes, der im Elsaß waltet, bisher über Gebühr vernachlässigt erschient, so hat dies mancherlei Gründe. Man hatte sich vielfach daran gewöhnt, in den Puhlicationen des vergangenen Jahrhunderts , in Schöpßin's Alsatia diplo- matica und Alsatia illustrata, in Grandidier's Histoire de Tiglise de Strasbourg und Histoire d'Alsace, allenfalls noch in J. WencAer's rechtshistorischen und arcMvalischen Werken die Stimme des urkundlich Wissenswerthen erschöpft zu sehen. Die Nachträge, welche die letztterßossenen Jahrzehnte dieses Jahrhunderts noch brachten, waren von sehr geringer Ausdehnung und verschiedenem Werthe. Zum Theil beruhten sie, wie die von Liblin aus dem Nachlaß Grandidier's herausgegebenen Oeuvres historiques inedites , ausschließlich auf den Arbeiten jener vergangenen Periode, zum Theil behandelten sie nur ein sehr eng begrenztes Gebiet heimischer Geschichte wie Ch. Schniidt's Histoire du chapitre de s. Thomas. Die für eine eingehende Kovntniß des mittelalterlichen Straßburg unumgänglichste und nothwendigste Vorarbeit, eine Sammlung, welche sich allein auf die zur Geschichte der Stadt Straßburg bezüglichen Urkunden beschränkte, diese jedoch möglichst vollständig gab und alle nur die Verhältnisse des Straßburger Bisthums oder der übrigen Theile des Elsaß berührenden Stücke ausschied , wurde freilich geplant. Aber der sehr lobenswerthe , auf Anregung des damaligen Maire von Straßburg F. Schützenberg er gefaßte Beschluß des Straßburger Municipalrathes , die für die Vergangenheit der Stadt wichtigsten Documente in einem umfassenden Urkundenbuch zu vereinigen, kam leider nicht zur Atisführung. Der im Jahr 1843 erschienene erste und einzige Band des Code historique et diplomatique de la ville de Strasbourg enthält bekanntlich nur Chroniken des vierzehnten tind fünfzehnten Jahrhunderts, keine Urkunden. Ungemein erschwert wtirden außerdem derartige Arbeiten durch den
Umstand, dnß das archivalinche Mntenal atch seil den Tagen der RewlulUm ron 1780 zumeist in u7if/eord,irtfm, /itst rerwahrlostem Zustand be/and. Hirne durcht/ehetide, sorg ßH igt: Inrenlnrisirung selbst der großem Straßbnrger Areiive. des Bezirks- und des Stadtarehits , itmrde erst t» den letzten Deeennien in Angrif iienomvien. Erst den jetzigen Vorstanden derselben ist die terhUtnißmäßig leieAte Zngiinglichk'it und Nutzbarmachung des urkundlichen "' " durch die neuere iSachsuchungen begünstigt \rerden. zu rerdanken. Dieser \ ... .iliy>,i ir\on mußte abgesehen ton den im Vorwort entwickelten wissenschaftlic/ pwnJUe» es geboten erscheinen lassen, jetzt endlich die unterrikkharen (in < einer urkund- lichen Geschichte Straßburgs zu legen. Die Sammlungen '' '* und (h'iindidier's. die andere zum Theil weiter gehende, ■"~':te Zwecke im Auge gehabt hatten, konnten in keiner Wi tie nur einen kleinen liruchtheil des in Betracht kommenden Afater ■•nttieh für die spätem Jahrhunderte des Mittelalters enthielten. Selbst das ton ihnen Gebotene konnte vor den heutigen Kditionsanspriichen nicht mehr bestehen, besondere die Drucke ton >S'chffp/lin und Wencker enriesen sich txelfach liickenr- und feklerhafl. Namentlich dieste letztere Beobachtung war für die Entscheidung der Frage ton Einfluß, welche Ausdehnung dem von der Commission geplanten Straßburger l/rkundenbuch zu geben sei. Es galt zHnäch.it als feststehend, daß unsere Edition das gesammte urkundliche Material zur Geschichte Straßburgs bis tum Ende des rierzehnlen Jahrhunderts enthalten solle. Der auf diesem Gebiet arbeitende Forscher sollte möglichst wenig auf andere Publicationen terwiesen werden. vielmeAr AUes auf die Entwicklung und die einzelnen Verhältnisse der Stadt /' 'le hier bei.iammen finden. Daraus ergab sich schon von selbst, daß auch i -"'- bereits in guten Drucken torlagen, wenn sie für die Geschickte A; . /, irgendwie erheblicher Bedeutung waren, aufgenommen werden mußten, wenn nicht in extenso, so doch wenigstens im Regest. Da nun gute altere Dmeie Seiten waren und selbst bei ihnen vnt der modernen Editionsmethode immer noch Etwas M leisten übrig blieb, so empfahl es sich nicht blos der Vollständigheit wegen, wenig- stens in der älteren Zeit möglichst Alles aufzunehmen. Um so mehr, als der eist besonders reiches und relativ correct wiedergegebenes Urhundenmateriai enthaltende zweite Band der I/istoire d'Alsace con Grandidier nahezu ganz ter griffen ist, f§r das überrheinische Deutschland fast als Manuscript gelten hsmn. Was die sachlichen Gesichtspunkte angeht, die für die Aufnahme eines Stücks entscheidend waren, so stand auch hier das Princip möglichster Vollständigkeit im Vordergründe. Es sollten z. B. nicht die Urkunden der städtischen Klöster und geistlichen Corpo- rat tonen . wie es anderwärts geschehen , ausgeschlossen werden , sondern nur ihre Besitztitel, die sich auf auswärtiges Eigenihum bezogen. Es ergab sich daraus ein überraschendes , bisher wenig gekanntes Bild con der weit pertweigien Ausdehnmng des geistlichen Elements in Straßburg und seinen tietfachen Bfiithungen tur Curie. Es sollte ferner Alles, was selbst nur durch Nennung einer stat'' Persönlich- keit oder Oerllichkeit auf Straßburg Bezug hatte, in ■ ■' eint, •■ '"fnahme
finden. So sollten, wen» :. B. Straßburger in l'i als Zen heinen.
EINLEITUNG.
ihre Natnen wenigstens aufgeführt werden , die der übrigen Zeugen Jedoch wegbleiben und die betreffende Urkunde durch ein möglichst kurzes Regest characterisirt werden. Eine Ausnahmestellung wurde allein dem Bischof vo7i Straßburg zuge- standen, da der aufzunehmende Stoff sonst alles Maß überschritten hätte. Die Regesta episcoporum Argentinensimn sind ein Werk für sich, das recht bald eine Bear- beitung verdiente. Urkunden freilich, wie die Verleihung der Immunität oder des Münzrechies an den Bischof, die bei der bis in's dreizehnte Jahrhundert währenden intimen Stellung desselben zur Verfassung der Stadt auch ein eminent städtisches Interesse haben, durften nicht unberücksichtigt bleiben, sonderet mußten ganz aufgenommen werden.
Im Allgemeinen war für die Entscheidung, ob ein Stück in extenso oder in Regest form wiederzugeben sei, die sachliche Bedeutung desselben maßgebend. Alles, was directen Bezug auf die Geschichte der Stadt und ihrer Institutionen hatte, auch die privatrechtlichen Urkunden wurden ganz aufgenommen. Für die spätere Zeit freilich, schon für das vierzehnte Jahrhundert, wo das Formelhafte der letzteren überwiegend wird, werden die Regesten reichlicher vjerden dürfen, in diesem Band konnten sie nur selten verwendet -^werden. Unter den 019 Nummern desselben finden sich außer 71 oben enoähnten Zeugest- Regesten, wenn ich sie so nennen darf, nur 32 volle Regesten neben 516 vollständig wiedergegebenen Urkunden. Was Form und Inhalt der Regesten anbetriß, so vmrde ton dem Grundsatz ausgegangen, daß dieselben den historischen tind juristischen Oehalt der Vorlage durchaus ersetzen sollen. Die Sprache des Originals wurde mit Anlehnung an den Wortlaut desselben festzuhalten gesucht, die in der Urkunde vorkommenden Orts- und Personennamen mit Beibehaltung ihrer alten Formen aufgeführt. Der Inhaltsangabe wurde das Incipit durch Anführungszeichen eingeschlossen angefügt, zum Schluß neben dem ursprünglichen Datum das rectißcirte gegeben, dieses allein in Cursive als attsschließUche Zuthat des Herausgebers im Gegensatz zu dem Uebrigen, das wie die Urkundentexte in Antiqua gedruckt wurde. Für die Stück- beschreibung galten dieselben noch zu erklärenden Regeln, wie bei den in extenso gegebenen Urkunden. Unter diese lourden die Regesten mit fortlaufenden Nummern chronologisch eingereiht , eine besondere Ilertorhebung etwa durch ein Sternchen bei der Ntimmer erschien bei ihrer abxceichenden äußern Form nicht nothwendig.
Bei der Wiedergabe der Urkunden xourde im Allgemeinen nach den Grund- sätzen verfahren, wie sie J. Weizsäcker in dem Vorwort zum ersten Band der Deutschen Reichstagsakten in erster Linie für deutsche Stücke aufgestellt hat. Die für lateinische Stücke zu erwartende Musteredition SickeVs in der Diplomata- Abtheilung der Monumenta konnte leider noch nicht zum Vorbild genommen werden. Es dürften sich daher bei dem noch immer nicht ei'zielten Einverständniß über alle Fragen der Urkundenedition auch in unsrer Ausgabe Singularitäten finden, die nicht allseitige Billigung erfahren werden. Dahin rechne ich z. B., daß von der Markirung aller, selbst der ersten drei Zeilenenden des Originals durch irgend ein besonderes Zeichen Abstand genommen ist. Die Möglichkeit, die dadurch erzielt werden soll, die Identität einer Urkunde zu, constatiren, erschien bei genauer
f.l.M.KITLVi. II
Slu(.liltiHi:hrnhuiuj, hei Anijuhe des AulhewahrunijsorUt der Vorlage und bei UillktiluMj der Vnr'mnlen niidrer Originale auch >■' ge$iekert genug. Die
Aninrndunij verlänijerler Schrift murde durch die /;...,.. .ig von drei aenkreckl
über einander stehenden Punkten bezeichnet, das ChrUtmou durck (C), dM Uono' gramm durck [M.), das Recognitionsteicken durck (ß. R.). der Oriieultu durch (0.) im Text an entsprechender 'Stelle medergegehen. Die Columnenslellung der Cardi- nnhunlrrschriflen in jtiihslUchen Hüllen %ntrde der AV--'--' ■*•'-• •■ /' — * kalber nicht beihehallen, sondern dieselben irurden in f», .t. Im
l'ebrigen wurden in den Text der Urkunden Abtätze nur eingefügt, wen» das Original dieselben kalte, wie t. B. bei der Dalume- und Recognitiontteile in königlirhen Dij)lo»ien. Bei sehr langen Stücken indeß, wie z. B. bei den Stadt- rechten, wurde eine Kintheilung durch gezählte Artikel, die mit Curtittaklen in eckigen Klammern bezeichnet umrden, zur Erleickterung de» Verttänänisees und der Citation vorgenomtnen. Bei Briefen wurde die auf der Rückseite beßndlicke Adresse links unter die Urkunde mit der Bemerkung [in rerso] gesetzt. Etwaige Unter- schriften wurden im Abdruck rechts unter der Urkunde angebrackt, wobei fest- gehalten nnd nachgeahmt wurde, wie dieselben sich auf mehrere Zeilen tertheiien. Likken des Originals sind, wenn sie nickt ergänzt werden konnten, durch drei oder mehr Punkte bezeichnet und in den Varianten ist sodann m^lickst die Zahl der ausgefallenen Buchstaben angegeben worden. Absicktlicke Auslassungen der Schreiber für nachzutragende Namen, für das Datum u. A., sind im Druck durch einen entsprechend großen leeren Raum kenntlick gemacht worden. Die bekanMlen zwei Punkte dagegen vor Titeln und Amtsnamen wurden im Druck wiedergegeben. Getilgte Worte wurden in die Varianten rerwiesen, ebenda auch bemerkt, ob Worte ^- übergeschrieben oder auf Rasur ton der gleicken oder einer nn/lern tfleL-h:ritii/eu ^^Lodtr spätem Hand nachgetragen worden sind.
^^^^p Was nun die Behandlung des Urkundentextes selbst anbelangt, so wurde die
^^^eigenthiimliche Schreibweise der Vorlage mit den jetzt allgemein gebriuehlichen
^H Abweichungen, im Uebrigen möglichst gelreu wiedergegeben. Sämmtlieke Abkürzungen
^B wurden ohne Weiteres aufgelöst. Bei der Auflösung der siglenartig gegebenen
^B Eigennamen, auch bei der Emendation verletzter unlesbarrr Stellen ist ein Unter-
^H schied gemacht, ob die Zusätze und Ergänzungen aus eigener Vermutkung oder ob
t^^ sie aus der gleichen Quelle, erentuell einer andern " '-''on. gewonnen wurden.
Im letztern Falle ist die Cursire, im erstem die - laumer ttrwendet, die
überhaupt zur liezeichnung von Conjecturen dient. Sonst wurde Alles, was tum
Text gehört laliqua, unechte oder verdächtige Stücke in etwas kleinem
Antiqualypen, dagegen .illes, was nicht url '" '• . sondern Zusai» des Beramt-
gebers ist, also Ueberschri/Ien . StiicköescA. .,r», Anmerkungen in Cmrsioe
gedruckt, ganz wie in den Reichstagsaklen. Ferner wurden die Normen derselben für Anwendung der Majuskel nur bei Personen- und Ortsnamen sowie beim .Infang eines .Ibsatzcs. ebenso für den Ersatt der ~ " *<•* durch
\ 'lache beibehalten. An-' •■• ' '• ■■••■.• die .SV«, .,„. ■ ,,., .,,- ,..,.,, mch Bnch-
I anbei ri/fl. gan: '. Nnr für sx wurde kein besonderes
XH EINLEITUNG.
Zeichen eingesetzt mid Eigennamen, an denen eben Nichts geändert werden soll, wurden streng nach der Vorlage gegeben, nicht z. B. uu dnrch w ersetzt. Eine besondere Eigenthilmlichkeit boten die deutschen Stücke dieses Bandes, die vom Jahre 1261 an mit dem Beginn des Kampfes zwischen der Stadt und Bischof Walther von Geroldsech plötzlich in überraschender Fülle auftreten. Neben deutlich übergeschriebenen Vocalen fanden sich eine Anzahl Zeichen ebenfalls über Vocalen, die in keiner Weise sprachlich genügend gedeutet werden konnten, auch nicht einfache Accente oder Längezeichen zu sein schienen, bald schräg liegende, mehr oder weniger gekrümmte, bald haken- und dachförmig gebogene Striche. An ein Ineinanderüierßießen von Zeichen und Buchstaben über den Vocalen, wie es vom vierzehnten Jahrhundert an eintritt, ist hier noch nicht zu denken. Diese singulären Zeichen wurden je nach ihrer Gestalt durch Acut oder Circnmflex wiedergegeben, da eine Nachahm%ing aller Variationen unmöglich und ohne Sinn war.
Varianten tind inmerkungen sind auf ein möglichst geringes Maß beschränkt worden. Unter jene sind meist nur solche aufgenommen, die eine Veränderung des Sinnes ergaben oder irgend eine Undeutlichkeit hoben, bloße dialectische Abweichungen nur bei Namen oder auffallenden Ausdrücken. Offenbare Unrichtigkeiten der Vorlage, namentlich einfache Schreibfehler wurden im Texte gleich selbst verbessert und die ursprüngliche Lesart unter die Varianten eingereiht. Außerdem fanden hier, wie schon bemerkt, die Angaben über Rasuren, Lücken, Nachtragungen des Originals, u. s. w. statt. Die Anmerkungen enthalten Alles, xms zur Feststellung der urkund- lich erwähnten Personen und zur Erläuterung der thatsächlich berührten Verhältnisse gehört, auch die Bestimmung streitiger Oertlichkeiten, die eine längere Auseinan- dersetzung nothwendig machte. Im Uebrigen fallen jedoch die Ortsbesti7mmingen dem Register zu. Ferner ist in den Anmerkungen urkundlicher Stoff, der seiner Geringfügigkeit wegen im Text keine Venccndung finden konnte, an entsprechendem Ort untergebracht worden. Von irgend welcher historischen Verwerthung des mil- getheilten Materials an dieser Stelle ist Abstand genommen worden, da sie nicht Sache des Herausgebers ist, so verlockend es auch zuweilen scheinen mochte, 'z. B. die allmälige Bildung des Straßburg er Stadtraths zu verfolgen.
Unmittelbar auf den Text folgt die Stückbeschreibung . Dieser Platz schien angemessener, als der zwischen Ueberschrift und Text, wo lange Stüchbeschreibungen den unmittelbaren engen Zusammenhang jener beiden störetid unterbrechen. Da nur sehr wenige Urkunden unsres Bandes über zwei Druckseiten hinausgehen , so fällt der Gegengrund, daß bei dieser Anordnung der Leser mir mit Mühe über Beschaffenheit und Geschichte der einzelnen Urkunden sich unterrichten könne. Sonst wurde auch hier ganz die Anordnung, und Terminologie der Reichstagsakten befolgt, also die Vorlage beschrieben, ob sie Original [or.) Concept (conc.) oder Copie [cop.) sei, letztere nach ihrem Alter bestimmt, ob sie aus Pergament {mb.) oder Papier [chart.) bestehe, sodann ob sie mit oder ohne ursprünglich vorhandene Besiegelung, wie diese angebracht und in welchem Ziistande sie erhalten sei u. s. ic. Auf eine eingehende Beschreibung der Siegel ist Verzicht geleistet, nur soviel über ihr jetziges Aussehen vermerkt worden, daß der Sphragistiker daraus entnehmen kann.
I
afti.v.nvsr..
i)h sick eine eigne Anxichl Urs Siegeh terlohnt. Wichtige KtnüH- oder Artkie- liemerkungen und Dorsualaufscfiriften nammtlick atu der pdhttlick^'n A'anzM, ferner hfi (Jirjiinn (Jrkundenühersr.hriflen nun Chnrtularien tind rhrnfnllt in die Sliekhe- srkreibung aul genommen trorden, deßgUic/im alle urkuiulliek kritisekem ErifrU- rungen. Bei Aulführung der Drucke int eine miiglickgl toUslindige LitterMhtnmf«he zu erzielen gesucht worden, freilich wird dabei mancher Nachtrag notkwendig »ein. Auch die Derication der I)rucke nach ihrer handschriftlichen Vorlage und unter rinnnder selbst ist bezeichnet. Bei ersterm wurde tur Trennung der einselnen selbsldndigen Glieder das Semikolon, bei letiterm das GUiekheiUtnehen (am) ter- irnndt, die Drucke selbst in chronologischer Folge geordnet. Alle grdßerm RtgetUn- Sammlungen wurden schließlich ebenfalls berücksichtigt. Soviel über die Ormdtilu unsrur Kdilion.
Wus die Besrha/fenheil des handschrißlicheit .\/iiir,iiu\ Gebote stand, so stellten sich die Verhältnisse schließlich xiei ^ man anfangs erwarten durfte. Weitaus der größte Theil des SlraOburger mittel- alterlichen Urkundenschaties ist erhalten, für die spätem Jahrhunderte sogar in i-rdriickender Fülle. Bedeutendere Lücken zeigte nur da» kietige Beiirkt-Ärekiv, das aus den Beständen des ehetnaligen bischößieken Arekitt tu Zabem gebildet schwere Stürme überstanden, hat. Das Stadtarchiv dagegen erschien trott Brand und Pfalzsturm merkwürdig intact. Zum ersten Male konnte um uns d«s tekr reiche, nach ungefährer Schätzung mindestens 10,000 Urkunden entkältende kiesige Ilospilalarchio vollständig ausgebeutet werden, auch die eingehende Ihirektiekt de* Thomas- sowie des Frauenhausarchites war uns , Dank der LiberalUit der betreffenden Vertcaltungen, gestattet. Es war in Folge dessen dock nur in verkiit- niß mäßig wenigen Fällen nothwendig, auf jede kandsckriftlieke Vorlage vertiekten und auf Drucke zurückgehen zu müssen. Von den 619 Nummern dieses Btttdts ist dies bei OH der Fall gewesen. Dagegen konnten im Oanten 276 hisker uoek urngs' druckte Urkunden und 92 nack besserer Vorlage tumeist naek dem Original mitgetheilt werden, wo frühere Drucke nur C'opien benutzt katten. Selbst die '■jr>l Stücke, bei denen uns keine ältere oder autkentisckere U^erlieferwtg sur Seite stand, darf wohl unsre Ausgabe hoffen, wenigstens tkeilweis in verbesserter OestäÜ gegeben zu haben. Namentlich auch da, wo die gemeinsame Quelle früherer Editionen und unsres Druckes Copialbücher waren. Die meisten ton iknen, aus denen nur Weniges entnommen ist, sind in der *> hreibuug der betrejfendem
aus ihnen geschöpften Urkunden bereits näher chiimmri nirt worden. Eine größere Anzahl Beiträge haben folgende geliefert :
1) Im Straßburger Stadt-Arckit Briefbuch A tuf Pergament in Oroß- Folio, 297 Blätter mit Eintragungen von ffiudeu des i4ten und töte» Jahrhunderts. Die meisten darin enthaltenen Urktmden trage» karte laialts- Uebersichten in rother Dinte und auf dem Rande daneben Registratmraeieke». die sick auck auf dem Rücken der OriginalieM finde», Vfslcke tmr Abeckrift f»r-
XIV EINLEITUNG.
gelegen haben. Auf dem ersten Blatt ist ebenfalls mit rolher Dinte vermerkt . an disem buche staut abegeschriben alle die versigelteu briefc, die die slal zu Strasburg uf dem pfenningturne und anderswo liant, ez sicnl friheiteu von bebsten von . . keysern und von künigen, die briefe über die vögtye und daz schultheiszentum der stat zu Strazburg, die briefe von der pfaflieit wegen und sünderliche von der barföszen und der prediger wegen, item die briefe über der slette gelt und zinse, item die briefc über alle simen ursagen und urfehten und über alle Sachen, die der stat zügehörent. und wart diz buch angevangcn
o
zu schribende under hern Ulrich Bocke dem meister und hern Johannes Cantzeler dem ammanmeister an dem ersten zinsdage vor sant Urbans dage anno domini millesimo trecentesimo septuagesimo. {1370 Mai 21.)
2) Im Straßburger l'ko>nas-ArcMv Registrandc A auf Papier in Groß- Folio, 389 Blätter mit Eintragungen von Händen des 14ten tind ISten Jahr- Imnderts.
Nicht mehr aufzufinden waren leider zwei wichtige Copialbücher, die Grandidiei' in der Histoire de Viglise de Strasbourg I, 83 und II, 39 näher beschrieben hat:
1) Im Straßburger Stadt-Archiv ein Pergament-Chartular, das die Privi- legien der Straßburger Kirche enthielt, 1357 im September auf Befehl des Straßburger Bischofs Johann von Lichtenberg angefertigt, in unsrer Ausgabe kurz als cod. membr. 1357 bezeichnet.
2) Im Archiv des Straßburger Domcapitels {heule im Bezirks- Archiv) ein ebenfalls Privilegien, Statuten und Urkunden der Straßburger Kirche entlial- tendes Pergament-Chartular , 1347 im Auftrag des damaligen Domdechauten Johann von Lichtenberg angelegt, in unsrer Ausgabe kurz lib. sal. 1347 genannt.
Auch eine Heike auswärtiger Archive, von denen zu hoffen stand, daß sie Straßburger Urkunden bergen könnten, ist im Sommer 1877 von mir besucht und ausgenützt worden. Mehrere von ihnen, wie z. B. das HagerMuer , Freiburg er, Frankfurter und einige Schweizer Stadt- Archive konnten erst für das vierzehnte Jahrhundert Materialien liefern. Für diesen Band haben beigesteuert .• das Bezirks- Archiv des Ober-Elsaß zu Colmar, das Stadt- Archiv zxi Speier, das Baden sehe Oeneral-Landesarchiv zu, Karlsruhe, die Unitersitäts-Bibliothek zu Heidel- berg, das Großherz. Hessische Haus- und Staatsarchiv zu Darms ladt, das Preußische Provinzial- Archiv zu Ooblenz. Auch einige Privatarchive wurden in zuvorkommendster Weise geöffnet, während Ansuchen an andere erfolglos blieben: die im Besitz des Herrn Kreisrichter a. D. Couradi befindliche Habe! sehe Sammlung zu Miltenberg, die Familienarchive des Freiherrn von Oayling zu Freiburg i. Breisgau, des Herrn Baron von Müllen heim auf Stotzheim, des Herrn Baron von Z orn- Plob sheim Merselbst. Diesen Herren wie den Vorständen der oben genannten Staats- und Stadtarchive sei für die freundliche Unterstützung, welche sie meinen Nachsnchungen zu Theil werden ließen, hiermit
iMiii nufrichütjer , fjeziemender Dank avxffeaprochen. Gant betonder$ aber g^krt (lersdbe den beiden an der Spitze den Aietiffen Betirks- und Stadtarekita ttekendtn llerrni L. Spach und J. Ji rucker, die in jeder Weise bemüht waren, die ri'ichen ihnen anterlrauten Schatze so tollstdndig und bequem ait m^iieA nnserm Unternehmen zur Verfügung zu stellen. Dankbare Anerkennung terdieuen teAlüßlicA auch die Verlagsbuchhandlung von K. J. Trübner und die UnivertUäit-Buek- tlrucherei ron Ed. II fitz hier für den Eifer und die Sorgfalt, mit der eia die typographische Ausstattung des Bandet geleitel haben.
Das Namen- und Sachregister ist ton meinem Mitarbeiter Dr. M. Baltter nach den von der Commission aufgestellten Orundsätten , über die derselbe an entsprechender Stelle selbst Rechenschaft ablegen wird, bearbeitet worden.
Ich schloß diesen ersten Band des Urkundenbuchs mit dem Jahr mOo, ... /nir die in demselben erfolgende definitice Beilegung Jenes Streites twischen Stadt und Bischof, von dem recht eigentlich die städtische Unabhängigkeit datirt, rix» inarkanten Abschnitt in der Straßburger Geschichte zu bilden scheint. Der tWtUa Hand, der hoffentlich am Schlüsse des nächsten Jahres erscheinen kann, soll dann das urkundliche Material bis zum Jahr 1334 umfassen, bis zu dem Zeitpunkt, wo die Zünfte ihren Platz im Stadtregiment einnehmen. Wie unzulänglich in manchen Punkten die corliegende A rbeit ist und welcher Nachsicht sie bedarf, vteiß Niemand liessrr als ich. Vielleicht aber darf ich doch hoffen, daß sie Andere :'■ --'''ren Studien, zn tieferen Nachforschungen in den reichen Schachten der ges<i m
Vergangenheit Straßburgs anregt.
Straßburg, im Juli WIU.
WILHELM WIEGASD.
1. König Dagoherl verleiht der Kirche der heiligen ifaria tu Straßburg drei Jlfife zu liischofsheim, Jiu/fach und Hpecies. (UJÜ April 2 Jtenburg.
In nomine »anctc et iniliviUuc trinitaü«. Togebertua* divina lavenlo clemencia noUlianinu«
rex. noliiiii »it oinniliiis N.'inilc doi tvcloNm fiitiTliliUM iialix cl naN<-<>iiili>< , >|iialil<T^ ego
r. rex*^ TiiHi-licrluH'' oxlifioililulus'' ChriHto volenl»;' propiiis" (iliU xumtani Mariani niidii in
liurtHlitariani'i hercdcm acquisivi' dang in honore) ejuitdemi' malris dotniiii ad An(*^>itincnsiii
i-ixleiii«' niunaNlfi'iuin troH curtcs nicas uptiniaH et elucbs, qua« ita <l: \\\ a ceteria, ul
|)rt>csH<>nt runitis'. (|iiarurn iina sita ext in pnKo, qui dicitur"> !>•-< iM>ti-lii>imi> , ct^ in
coiriilatii Cliilt lit'iiii I', alliTn in pat^'o, qiii voratur'l lluhiaia', et in lontitatu lUliiilia*, terria
10 in pn|{o, qui nuntupatur' Spccicn" ', <'l in coniitatu Uargensc^. 8cilicct ba.« «upradiclas
cuilr» nd supi°nili('(uii) nionaHtfriuni tum HonientiiiUK opll vcl ctiam oquilibits ad
ras(li>m (itttcN |H-i-tiuentiliu.s cu jure Irudidi ", ut onuiilius ani ue ipsi et poMleri eoniin
\ nummos ad lei;ilimum censuin dent ad eandcni rurteni, qua vui sunt degere. »vd vilioiva
stTVos ita di-mp^i a .su|)radii(i!<, ut dent 12 nummon, exreptin hii«, si qui liberales mulierea
^^^ 15 acquirant. eorum filii nullum rcnsum rc<ldant, üod tarnen vivant codem jure uti patres
^C eorum. imsuper bannum eorum sil prccium trium sulidorum, nisi si quo fürte (arianl cootra
monasterium, hoc emendent secundum (p^tuitain volnntaiein illius loci procuratoris, nee
tarnen omiiino ex|)erlcs predii neque proprie vite • 'in
discrelo cum servientibus mitlii ab aUis ita discern ; , .: , i. ... , . ^ iii
•D) scrviiiler essent procreati, masculini scxus qui forent, nullum cennim rcddant: ^ oi
Rcxus ct.i.s, ut predictum est, iegitinium censuni peraolvat. post hec demum < (|Uo eonsilio rorpus quin pocius animam |H)ssim dco et ircnitrici eju« cornntiun • idem monaRterium , quandiu vixissem , ejus pni gracia promisi ck<r\-ituruni, ut ij die judirii commendaret ex sc ramaiiter naio filio domino noatro Jexu Cliristo, ac n
vs •) C DtgolMrlus. b) C quod. c) B em. nx. <t) C Dageiicrta*. •) C «xharaiiati«.
Ute. if] lltntrhii. hoai». hj Ca«. h«r«ditariam. i} C McanM. ÜBtumanm. kjBtm.taf dem 1) Com. qua« — cnnctia. n) C «m. i]ui didtar. n) B BlaMlMCMhd«. C BiaelntMhda. oj C om. «1. p) C Kilicbfim. q) C »m. qui voealur. r) C Rabiaw. •) C lUieh*. I) C dkter. u) C SpuiM. t) B Bwgrasi. C iritit iitr •«. x) B krithl kirn «i.
'.»1 1 fkltöi>fl>n Ah. iHunIr. I, R36 »uehi Sitfeie* ob ünterfitui im Amrfm flte m Ar SAtitU, »km
schlitust niih K. IWU IN MoH. Germ. Dipl. /. tm not. 70 u. 7t tm. Dm^itmiaktr M «cAm gWiHir h'imiiish. S. yji auf dit lirtjrmi «xm Harr geicirmn «mh/ ■'"« Itrun.i,- TU'Mnrk ilarunffr rermtilhH. Ormm iliilur llist. tU figl. tU Sirtub. I j»r. p. 37 not. t $nh- *" m«
M'riUmd iler llrrawgfhtr de» (l»roH. KbrrJtem, Mon, (»m». .>•>. AA i ,-...Af« 4tr
tfrdcrhicH Ueberlü/erung Kuge ich kein« £nl»^eidttnff.
1
2 662
ideo, uf liberales, qui beneficia ab eis de curtibus ex me habebant, mee pro causa suasionis se eodem more "^ quo ego se promisissent servituros non serviliter sed liberaliter legalium •> jure virorum, petentes a me, ut si quid unquam fore fecissent, hoc facilius emendarent dimidie partis quam ceteri liberales, quod et concessi. sed et insuper, si quid emendare debuissent in advocaii ejus jure, cum Septem solidis et semis satisfaciant , tarnen ipsis 5 laudantibus quin pocius eundem advocatum constituentibus. et si quis horum pro maxima culpetur culpa, si culpabilis sit, in maximo banno triginta solidos emendet; quin eciam, si unquam presul ejusdem loci quenquam horum contra se consilio vel facto etiam fecisse convincat, hoc emendet quasi über vir; si autem insons velit fieri, cum predicto jure libe- ralium inculpabilis fiat. sed hiis liberalibus, qui se sua sponte pro mea suasione ad idem 10 monasterium dederant, fale jus constitui, ut habeant liberam potestatem emendi, habendi, dandi, vendendi et posteris eorum propria jura dimittendi. et nemo eos supradicat nisi libe- rales in eisdem curtibus dementes, qui se meo consilio eidem monaslerio commendarant ; et tamen ipsi supradicant et justiciam inveniant super omnes, qui illuc subditi sint. insuper si Febr. 47 qui sint, qui in ejusdem monasterii potestatem veniant liberaliter degentes, 3 kalendas marcii 15 postea in advocati jure et in liberalium virorum tueantur, et hinc predicti liberales nullum famulatum domino illius loci vel regi exbibeant, nisi ex eis beneficia haljeant, ita etiam, ut unusquisque loricatus vir decem mansus possideat, et tunc pergat unusquisque illorum, quo- cunque velint eos mittere cum victu episcopi sive regis, ipsis laudantibus ministeriis trium villicationum. si autem quisquam ex eis non habens beneficia exigatur in famulatum ipsius 20 loci defensoris, frium ebdomadarum spatio pergat in sen'icio ad defendendum regnum, quarta intrante, si ei nolit beneficia dare, fiat in presencia ejus cujuscunque velit miles.
Acta sunt hec in Isenburg <=. et ut hec "^ a nobis facta credantur et a posteris nostris non infrangantur, manu propria roboravimus " et sigillari jussimus.
Signum domini Tageberti regis pii '. 95
Ego Turandus cancellarius regis ipso jubente rescripsi.
Acta sunt hec 4 nonas aprilis luna 7 e anno ab incarnacione domini 6G2 ^ indictione 5 regnante Tageberto ' rege J anno 32 regni sui ^.
A aus Schöpflin Als. dipl. I, 35 nr. 32 nach dem cod. memhr. 1357. Darnach auch Grandidier Eist, de Vcgl. de Strasb. I pr. p. 26 nr. 17 = Brequigny-Pardessus 30 Bipl. Mer. II, 170 nr. 380 = Migne LXXXVII, 1305 = Mm. Germ. Dipl I, 186 nr. 70.
B coU. Coccius Dagob. p. 143 stückiceis nach einem verlorengegangenen Pergament -Codex der Straßb. Diaccse (mit A identisch ?) — Vorburg Histor. VIII, 231 = Hcnschenius De trib. Dagob. p. 84 = Le Cointe Annal. III, 748 — Laguüle pr. p. 3 nr. 5. 35
C cdl. Schilter Königsh. S. 592 stückiceis nach dem 1870 verbrannten Original der lateini- schen Chronik Königsliofens — Lünig XVII, 866 nr. 1.
D bei Bebet Antiq. Argentorat. eccl. p. 72 aus dem Manuscript von GebwUenis de comit. Habsp.
Die Unächtlieit erweisen ausführlich Le Cointe l. c, Grandidier l c. p. 83—87, Brequigny- 40 Pardessus I, 111 und II, 170. Vergl. Friedrich Kircheng. Deutsclü. II, 506 ff. Die ■ Fälschung muss vor die Mitte des 13ten Jahrh. fallen, da sie im ersten altern Tlieik des Chron. Ebersheim., der um 1167 absetzt, bereits verwerthet ist, auch in den 1870 ver- brannten Fragmenten einer altern Ebersheimer Clironik, die sich in einem Codex des Matthias von Neuenburg befanden, schon figurirte. Vetgl. Mon. Germ. SS. XXIII, 429 45 und 433.
b) Grandidier modo, b) Grandidier legoliter. c) S Senburg. d) B om. hec. C ea. c) C robora- mus. f) C om. Signum— sunt hec. g) C 10. h] C '706. ij Grandidier Dagoberte, j) C om. indictione — rege, k) C nostri.
719 - 728 3
2. In einer Schenhmgsxir künde de» Pre»hyter$ Aigmo für Kloiter Weisteit' hurtj : uctiiin in civitule Argenluriu ptihlice 12 kalendas* juUas oiino 4 regnidomiii iioslri Ilelpcric ' rcgis. cgo iti dui nuinine llciino |>r<.*)ibit4^r lianc düoationcm factam scrip.si et siihNcripsi. sigiium lliiione. signnni Chrüduuuiiii. Hif^iiiitn Ilaltiine. sigatun Ti Kadoiiuino. Higniitn Folcutiino *>. sif^imm KrinlKTlo. Hignom Krrocnribi. aigDimi llericho. signiiin Ilnrion«, signutn Oenmine. Hignum Radüino. 7iOJuni ü(l Strtßhmrg.
W (tun ilrm I' ' ■ \Vi:enhurg. tu Sj>eier von drr ticritrn llamd
mit (Irr I j' lurta tlcimoni* ton andrer Hand,
andruckt ebendaher bei Zeuu Tradit. Witenl. p. 4ti nr. 4S a Brttmtfmif .TWrfmiM 11, II) 451 addittttn. nr. 43.
3. In einer Urkunde Herzog Adalberts^ für Kloster Ilonau : actum SlraÜNngo
civilnlc in curtc; regia ville, que est in suhnrhano civitatis novo, quam cgo ex doto opcre constnixi. dnliiin incnsf juiiio anno '-* r...r,,; .loinini nostri Tli«''>dorirj ' regis. 7 im Juni Slraßburg.
15 Au» Grandidier Hi»t. de l'fgl. de Strwib. I j„ r 91 =s Brlpi^yiiy-JWrffMii« U,
.3.17 nr. I>24 nlüiktreiii. Cucciu» Dtufi/b. j>. I iitr dat mu «kttm jtUt «fr-
lornen, um 1079 von einem Honauer Cnwi hrtrt^nm Codat ttammtmde
Fniffmenl entlehnt hat, zeigt in ilem mir vorlirii 'Jthemii 1633) eime
kiinere Fassung, »o fehlt Stratburgo civilatc. I ,i.,..- i- 1 1 1 ^Ug
.^ EM., 8. 9 not. C.
4. /ti (hnn Pritih'j des Bischofs Widejem von Slraßburg für Kloster Mnrbaek actum Straihurgo civilatc publicQ die 13 mensc madio in oscensionc domini aono 8 regnum domini nostri Tlicoderico rege, ego Uuidegernus hac si indignus cpiseopas suhscripsi. ego Uuolfradus" arcidiaconus consensi et subscripsi. ego Libulfus pres-
.J5 hiltT'' subscrij)8i. ego Hainiulfus diaconus subscripsi. ego Altmannus diacoDM subscripsi. signum + Fulclicrno tribuno. in dei nomcn ego Ilariboldus abba* con- sensi et subscripsi. ego Iladalricus consensi et subscripsi. ego in dei nomen' Arda- linus vocatus episcopus consensi * et subscripsi. signum + Uuolfoaldo comite. Mngobardus arcliidinconos'' subscripsi. ego Obrbuinus' episcopus consensi el sub-
^, scripsi. ego l'uillil)ortus ej)iscopus subscripsi. ego llagoaldus obbo subscripsi. aigoum -\- Leodofrodo duce^. ego EbroliardusJ comis subscripsi. signum + -VudacUro. aignom + Nordoldo. signum -f Gundobertho. signum + Uuilbario. signum + üuigrao. ego Ilagino abba subscripsi. siguuin + Leodoberto. ego in dei nomen Uuniibrordos ^
•} W kU 1 mit korisonltlim Siritk itirtk itn Sritfl. b) la Polcuaiiio 4tu a «iw m» e fwilnill», 85 Ja* durch »HlitjUtltUn Puitil ftlilf* u'- e) C UooVrad d mit <^itrtlrifk imrtk 4m M«^.
d) presb mit Qmtrtlrifk i^NirA den S(kt/t in b. e) abb mil Qttrtlrifi iarti Üt SthtfU dir itiUe» b. f} nom mil AiklritiDjutriek tker m. g) cohmb ami SirkA »Ur dtm ltl$lm m. h) Jm ertit i »nit»llitk tirh dtr Onitll 4*t r mif-md. \) dtu T tudnlliti. ]) Kbrokarl Ml Querttriek durtk den Stk*fi dt$ d. k) •• UoilUbroniM mt rfm k MM Bmtktimkm MrUttkt.
i^^ 4« 1 König Cltili'trich II 715—730 Detember.
^H * Adalltert, Hertog de» Et*at»t*, gnt. 7Mi.
^B » AV.fiiV, Theuderiih IV 7it Märt— 737 Mirt.
^H * Hrr:ng l.iulfrid und nein Hrmler KWrkard (Ebrohardu»), Sahn im Htrmf» AMkM.
^^m tat der Oründer von Murbnch. k
4 728 — 737
subscripsi. (C.) Romanus clericus hunc Privilegium jussus a suprascriplo scripsi et subscripsi. 728 Mai 13 Straßburg.
C aus Colm. Bez.-A. fonds Mnrbaeh cart. 1. cop. mb. von gleicher Hand des 9ten Jahrh. von Anfang bis Ende geschrieben. Die Suhscriptionszeile des Schreibers zwei Finger breit tiefer als das Uebrige rechts in der Ecke. In der Mitte unten ein Siegel von 5 schönem Gepräge einen stehenden Bischof mit Stab und Buch zeigend, links ausgebrochen mit der noch lesbaren Legende virjGEn.NUS dei gra aboe.ntinensis, entschieden eine weit spätere Zuthat, da nach dem Nouveau traite de diplom. IV, 320 sich vor der Mitte des loten Jahrh. keine wächsernen bischöflichen Siegel mit Bildniss finden. Vergl. Ficker Beitr. z. Urkunderü. I, 02 über Siegel geistlicher Grossen Deutschlands. 901 begegnet mir lO zum ersten Mal ein Straßburger Bischofssiegel, s. nr. 41.
Gedruckt nach einem Murb. Chartular des 14ten Jahrh. bei Mabillon Ann. ord. s. Bernd. II, 605 = Lünig XIX, 953 = Eccard Orig. Habsb. prob. nr. 11, 3; Laguille pr. p. 9; Schöpflin Als. dipl. I, -10 nr. 10; Grandidier Mist, de l'igl. de Strasb. I ptr. p. 63 nr. 39 (Rist. d'Als. I p. j. nr. 25 Regest mit dem falschen Datum 727 Mai 22) = 15 Brequigny-Pardessus II, 352 nr. 543 = Migne LXXXVIII, 1281 = TrouiUat I, 65 nr. 34. — Schweiz. Urk.-Beg. nr. 11. Vergl. Friedrich Kircheng. Deutschi. II, 538 und Sickel Beiträge z. Diplom. IV, 10. Das unechte Siegel kann die im Uebrigen makellose Urkunde nicht verdächtigen.
5. In einer Schenkungsurkunde des Herzogs Liutfrid für Kloster Weissenbvrg .- ■» acta publice in civitate Argentoracinse. ego Ansegarius presbiter» rogilus hanc epistolam scripsi et subscripsi. notavi 11 kalendas'' januarii anno 14 regni domni noslri Tbeoderici regis. teste inlustro viro Liulfrido duce, qui hanc testamenlum fieri rogavit. Signum Nordoldo. signum Ratbaldo. signum Hamerico. Signum Iludone. Signum Rihberto''. signum Haimericho +. 733 Decemher 22 Straßburg. •£,
W aus dem cod. tradit. Wizenburg. zu Speier von der ersten Hand desselben eingetragen
mit der Ueberschrift carta Liutfrjdi ducis de Batenandouilare. Gedruckt ebendaher bei Zeuss Tradit. Wizenb. p. 21 nr. 13 = Brequigny-Pardessus II
456 additam. nr. 53, das Datum 730 bei letzterem wohl Druckfehler.
6. In einer Verkaufsurkunde des Herzogs Liutfrid für den Weissenburger 30 Mönch Rantuuig : actum publice in civitate Argentoratinse 'i sub die 5 mensis februarii« anno 18 regni domni nostri Thioderici regis '. testes Liulfridus dux^, qui hanc vendicionem fieri rogavit. Theotbaldo teste h, Ratbald', Aercanbraht J , Ilarl- braht^, Hasleip', Uuicbald™, Ilemirih», Luicroh», Sigifrit'', Garouuart. egoi HeimC presbiter hanc venditionem scripsi et subscripsi. 757 Februar 5 Straßbiirg. 35
W aus dem cod. tradit. Wizenburg. zu Speier von der ersten Hand desselben eingetragen mit der Ueberschrift venditio Liutfridi quam cum Rantunigo fieri fecit.
W 1 cott. ebenda von der zweiten Hattd eingetragen mit der Ueberschrift venditio Lintfridi et Eantuuigi von andrer Hand.
Gedruckt W ebendaher bei Zeuss Tradit. Wizenb. p. 151 nr. 162 = Brequigny-Pardessus W II, 458 additam. nr. 55; W 1 bei Zeuss l. c. p. 37 nr. 35.
8) W pr mit Ahkürzungsstrich darüber, b) W kl mit Querstrich durch die Mitte, c) TT b mit einem kleinen Querstrich oben durch den Schaft, i) W 4 Argentaria ; add. quod fecit. e) W 1 mense februario die 5. f) W 1 regnanle domino nostro Theodoricho rege, g) W t Signum Liutfridi ducis. h] W 4 Signum Thiotbaldi. i) TT' i s. Ratbaldi. j) TT^ < s. Ercanberti. k) TT^ y s. 45 Hartberti. 1) W 1 s. Hasleibi. m) W 1 s. Uuigbaldi. n) TT' 1 s. Heimerichi. 0) TT' < s. Uuigrochi. p) TT' 1 s. Sigifridi. q) TT' < om. Garouuart ego. r) TT' < Heino.
739 — 749 &
7. In einer Schenkungsurkunde des Herzogt Liulfrid für Kloster Weiutnttmrg : acta in civituU: Argeiitoruciiis» puiilice. «'go Atiscgarius rogitiiH banc iMtamcoltun Hcrijisi cl suliscripsi. noliivi jiosl medium rnrntMuii* marcio uniio 'Z {»ost morte Tbeo' (lerici rcgis. Icslis iiilusicr vir Liiitfri<lii.s dulce'', qui liunc U-staim-nlum (ieri rogavil. ;, teste ilillruilc, que conscnsil. Nordaldü -f iludone + Sigiribo 4- Tbeolrado + Tljcütliuldo + Hodülberto f- 'Ilicolhorto +. 139 nach Man //> Slradburg.
W aus dem rml. trnilit. Witmliurg. tu S/irirr ron der tfwitn Band
mit der Ikhemchri/t carta iiaam fccit Liutfridna de BnrgluiiM. Gedruckt thendtüur bei Zcuu Tradit. Wieenb. p. Ib nr. tO ss . Jrt^gn^yy fiinln—i //,
i(i3 additmn. nr. 67.
/#«<«/« flfn
J{. //i einer Verkaufsurkicnde des Herzogs Liulfrid und sr,. , Hiltrud für Kloster Weissenbttrg : actum in (rivitatc Argenlorin ü- piiinu-e teflte inliisiro viro Liutfrido duce, qui lianc Tendicionem fieri rognvit. -f liiltrade que conscnsil -f- Nordoallo + Iludone + Theoll)aldo -f Odalberlo -f- Sigiricho + in Tlicotl)erto -\- cgo Ansegarius rogitus lianc vendicionem -^ -• t subecripsi. DOtavi post medium "^ mcnsem marcio '' anno 3 posl ohilum '11 i regis. (750] naek
März 15 Straßburg.
W au» dem cod. tradit. Wi/enburg. «w ffpeitr von der erwtfn Hand dfteWen getehriebem
mit der UrberM-hrifl liec ('«t vpndicio quam fccit Liatfridat dnx et liiltnidia. Di« 3 de» j<i Datums ist Koht ein SchrribfehUr anstatt einer 2, tcddte» Datmn utUieditift nolkwemdi§
ist, da die Urkunde alte andern ÄuutdhmgtdaUn, Zeugen tmd Sdkrtiber wtit dtr terhtr-
gehenden völlig gemein hat. Gedruckt ebendaher bei Zeuss Tradit. WiMnb. p. 10 nr. 11 = Brf^tnfnf-hsrdtamu II,
4ea additam. nr. 63.
I^^B 9. /« dou Privileg des Bisclmf.i Jlvildn ron SIniL
^^M Arnulfsau später Schirarzach : actum Strutlnirgo civitale \n\^ ^H calendas octuhris anno 7 regni domni noslri Helderici' rcgis. (C.) ego in dei nomen ^H Ili'ddu' pcccator per miäericordiam dei vocatus episcopus bunc pri%'ilegiuin a me ^^ facliim rcligi et suhscripsi. Nach den Suhscriptionen von {''^fremden BisckSfen mni :«) Achten : in dei nomen ego Nillio rogitus a suprascri"'" i".i>i.n.>,. ^.rn,..! .-i ^mI.. scripsi. 749 September 27 Straßburg.
Aus dem Facsimile bei Srhflpßin Ah. dipl. T, 17 iah. t . jrtrt rrrinrnen fimit im
Siraßh. bischöfl. A. ' ritt. V intlr.
p. tjS nr. a lacken . ' ii , , , ,J nr. 43 =
■S> llrfqiiigmj-lSmlfUMts II, 40(i nr. 606 = Migne LXXXVIII, 1314. — Selutfü. THt-
liiy. nr. M. Vergl. Rettberg Kircheng. Deutsch!. II, M. SOmmHieh mm ein J*kr am frilh 7iS die Urkunde ansettend, obtcM die Kjmche in den Märt 743 tu byrn M.
a) ir med nW men« mil AUlnnufUlritk iurtk d «ai <4*r n h, .... ., nxd mtl fmir
Jurtktlritktutm d. d) W mcDt mid m«re mit itm AUänmafitlriti 04tr m wtd a.
f» ' König Chililrnch III itl M.n. , / \ ' r
> Jledilo Ilischftf seit 731, rorli, r .[■■: ... U.,./ ,„„h Ilerim, An§. Chramit. (Mm. Otrm. SSL
y. OH) : Augim Eto abbns ipiie Argcntinie irccleaiie epiacopos • Karolo promotat.
6 762—773
10. In der Dotationsurkunde des Bischofs Eddo von Straßburg für das Kloster Ettenheimmünster unter den verliehenen Gütern : et in noslra civitale Slrasburga curlim unain i cum mancipiis, quas Thengarius ibidem conquisivit et de noslro beneficio habuit, et foris civitale unum ortum, quem Magilindis cum filia sua Ercalinde habuil. actum est hoc testamentum in civitate Argentinense tertio 5 idus marlii anno 11 regnante domino noslro Pipino glorioso rege et venerabili epis- copo Eddone. actum anno ab incarnalione domini septingentesimo sepluagesimo nono". ego in dei nomine Eddo peccalor per misericordiam dei vocalus episcopus hoc testamentum a me factum relegi et subscripsi. signum + Chrodhardi comitis. in Christi nomine ego Remediüs^ peccator et episcopus facta prioris mei Eddonis 10 episcopi relegi et consensi et subscripsi. ego Einhardus late rogatus scripsi et sub- scripsi. 762 März 13 Straßhurg.
S aus Sclwpflin Als. Dipl. I, 37 nr. 34 (a. 758) = Zeerledcr Bern. Urk. I, 1 nach einem Vidimus von 1457, das auf einer 1131 gefertigten Menovation des Originals beruhte, jetzt im Karlsr. G. L. A. befindlich. Ebendamaeh bei Cruiüiman De episc. Argent. p. 106 = 15 Le Cointe V, 643 = Lünig XVII, 866 nr. 3 = Eccard Orig. Uahsb. prob. nr. 19 = Laguille pr. 16; Grandidier Hist. de l'egl. de Strasb. II p. j. p. 91 nr. 55 (a. 763) = Neugart Cod. dipl. Alem. I, 41 nr. 39 = Migne XCVI, 1547. — Dümge Heg. Bad. S. 3; Schweiz. Urk.-Beg. nr. 47. Vergl. Friedrich Kircheng. Deutscht. II, 536; Oelsner Jahrb. des fränk. E. Pippin S. 364; Ficker Beitr. z. Urk. I, 33. Wenn auch die Aecht- 2"» heit der Vrkuiule woM nicIU zu bezweifeln ist, so doch die völlige AulheiUicität des Textes.
11. Carolus rex Francorum Eddone Slrazburgensis ecciesiae in honore sancls Marife constructse episcopo petente huic ecclesia; locum Stillam^ a longo tempore ex confirmationibus regum possessum, cujus termini accurate describuntur, iterum con- 25 cedit ac confirmat. «illud nobis ad stabilitatem regni nostri». Hitherius recog- novit. data nonis marcii anno 5 regni. actum Theodone villa palatio publico. 775 März 7 Diedenhofen.
Aus Grandidier Hist. de l'egl. de Strasb. II p. j. p. 106 nr. 63 nach einer jetzt verlornen Copie des eliemal. bischöfl. A. = Migne XCVII, 936; — Böhmer Beg. Kard. nr. 53; 30 Sickel Acta Karol. K nr. 30.
a] S septingentesimo nono, herichtigt von Dümgi, sicher späterer Zusatz.
1 Nach Schöpflin und Grandidier l. c. ein Haus mit Garten unfern des Metzgerthors in der Nicolaiparoclde. Diese Annahme widerstreitet zu sehr aUen Angaben über die suecessive Erweiterung der Stadt. 35
2 Bemedius (Bemigius) Nachfolger Eddos. lieber die Zulässigkeit naclUräglicher Subscription vergl. Mdbillon De re diplom. Hb. 3 cap. 30 und Ficker Beitr. z. Urk. I, 106 wid 371.
3 Vergl. über Stilla im obern Breuschthal die Ortsbestimmungen mit Karte im BuU. de la societe p. l. conserv. des monum. historiq. d'Alsace, II' serie I, 3, 8—33.
773 7
12. Kiiniij Karl erlässt avf Klagen des Bitchof» Ella ton Straßbnrj u. A. wegen einreissender Simonie Bestimmungen Hier die PräbendewKrtkeihmf an der Slraßburger Kirche, die Hischofswahl und die Oäterventaltung. T7 3 April 18 Rom.
(^.'ii'oliiH (iiviiia tiiviMiti! ili'iiif'iilia rcx '. cmu |)rinii|n-iii ar i\>-irt\^if\i\ n • hoKiriiin ii«« 6 ft'cit (loiiiinuH, iie gratia; eju« viilcainur e«s<! in^rali, wrviliiiin ••jii>( aujjriifiitarf, Umk' et oportunc infttituta confirmarc, emcndanda reformare et seilata uhique diücordia pacen eooeor» diairi et Iraiiquillitatoiti nos oport«;! rcslauraro. idcirco notum xil oinnibttt fideUblM nMträ prd'MMitiliuB Hcilicet et Tuturi!«, (|ualiter Ktto vencraliilis Hancta.- Aryeiitincnu« fledafae cpiacopo* Hc<!urn nddiict-nx ma^iNtruin suuiii bona; converflationim virum'* Lullum vidflHeet* Mogaolioani
10 inotroiKjlitanum et Juhanncm rcvcrcnduin <' Constantincntiem " c|iiiicopum conm niullü prin» cipihus' ('i>lsitiiilini-ni noxtrain adiit llcliiliter cüiir|ut'rcn8, suorum jtlarowpW tntrffwnniiii e|)isc'o|H)ruiii Krilicet cum huIm (juibumlain (-aiioiiiL-ix, pru-poxiti« videlicet, deetnii, ■ditnu, carnerariin, cantoribua et scholasticis ecclcsiaatica potestalc tantum abuti, ut, cum deberent Hiiiioniauo liuTesis vcri cxMtirpatorcs esse, imprudenler eflecti «int injuricMi defenaores. nam
IS in dationc piii'l)ondnruni suli ubiatiunis nomine quasi pro communi utilitate infinilam pectt- tiiam exigcbant, (|uam non prout opus erat fratribus, »cd secundum paucorum pnudictoruin vulunlatem 8il)i tanlum provideiitcs inter 8e latenter dividcl>ant. sed cum omne genot wmoni» ab Adriano papa .suis(|ii(; ]>r;i'(b'<'<>ss(iril)U!* dampnalum ar omtdmtMli.t ampulalum cognovinot, placuit nustnu et asiantium Providentia*, pnelati Ktlioni»'' episropi querelam sie modale et
ao utililer temperare, ne utiiitates ecclcsios prorsus vidcamur dcstniere vel decreli« patnim tcmerc runtrairc. roi^^atu i^itur Tralrum ejusdem episcopii et consilio prinripum ' pacem et concordiam dilinentium ac proviilo consensu episcoporum Lulli videlicet Mogiintini, ElfaoniaJ et .lobaiinis Klatuiimis et regali nuslra auctoritate (onfirmavimus, quatenus ingredicnte«, ai digni judicontur scientia moribus et gcnere, ne appareant vacui in conspeclu domini, de allode,
» quarituiii deo inspiranlo voluerint, mairi ecriesi.p devote tribuant, vel !«i lior defueril, aepiem libras illius monela; in raritalem et commune fratrum commodum voluntarie ofTerant, ut ind« nostri memoriam agentes alacrius consolentur. episcopua vero et pnepositus, ne hiyus raritatia inmiunes liabeantur, cum sint domini et magistri, tribus unccis auri donentur. prayripimua (pioque, ne defuiiclo priore aliunde veniens sihI de ipsius ecclesiia.' gremio, »i reperilur ido-
30 neun, epis<-opus elii,'alur ; sed si nullus ibi dignus, quo«! minimc crc«iimus, inveniatur, tune primum alter aliundo assumatur, ita tarnen, ne Romana majesla« vel regali» hooor ofleodatiir. quem falem esse rensemus, qui bala'at vilii; meritum, sapienliie doctrinam, CMlHalem, sobrielatoni, non sit turbuientus, non iracundu» et qunnto magi» extraneus tanlo meÜM moratus, providus et consideratus nee patnim traditiones desiruendo alicui fiat oflenma vel
x> moiralus. volumua pnrterea res pnesentis episoopi suorunxpie surcejtsorum in alio Itrevi deleriiiiiialasi« a cimclis possessionibus fratrum sequestrari et nm nisionibu» vel pemocy
latioiiiiius uspiam ab eis inquiotari, sed sine onmi futura <■ "ne in prvpoaiti et
fratrum disposilione res claustrales inconvulsas manerc. si quis aulem episcopu« dux judex polens vel imiwlen«, spiritalis vel secularis Ikx* noslra* dispiisilionis et ronfirmationia derretum M^ 4u mulare et violare pra-sumserit et memorati episcopi possessionos minuere aut ullaa violentiaa ^H vel {HMturbationes pro bis statutis nostris tncboare tentaverit, centum libras auri oplimi per-
L
ij OramliJitr Ciroliis griti« M trt Fr«nfonim rir intasl«r. b) Ofmüdur tuultl ««(rMtMl — virum iposlolicos «iro». c) OratiliJier om. i) Qrtmdiiitr *m. ♦) OnmMttr tifiiscm. {] UnmiiJitr om. g) OrtmMitr qwMdam. V) OfmtMmr BltMia. i]
miiltnnpn i' n,;tu,l,,ltte Kti.ini« Vi nmaJiJSer am. in— J«<*rBinat**.
8 773
solvat, medietatem fisco nostro, triginla archimandrita; Moguntino, viginli Argentoratensi » eccle- siae. et ut hajc nostraa firmitatis auctoritas melius observetur, manu propria subterfirmavimus et bulla nostra*' signari jussimus.
Amalbertusc cancellarius ad vicem Luilperti^ archicancellarii « recognovit et subscripsit anno dominicae incarnationis 773 indictione 11 anno gloriosissimi Caroli 5. 5
Actum Roma? in sancto die paschsc ipso papa Adriane sedenle in sede sua ; in dei nomine feliciter amen, data Roma; 14 kalendas majif.
Signum domni Karoli magni et Serenissimi regis Francorum k.
Aus Schüler Königsh. S. 495 nach dem verbranitteti Original der lateinischen Chronik Königsiwf em f. 326 = Laguille pr. 18. Ebendamach Lünig VII, 3, 275 nr. 150; 10 Grandidier Bist, de Vegl. de Strasb. II p. j. p. 109 nr. 65 mit Correcturen = Migne XCVII, 928. — Sickel Acta Karol. II, 435. Cfr. ibid. über die wahrscheinlich im 12t en JahrhunderU-entstandene Fälschung.
13. Paisi Hadrian I hestäügl die vom Bischof ElJio vorgenommene Tlieilung der Straßhirger Diöcese in 7 Archidiaconate , sowie dessen Scheidung des dem 15 Episcopat und dem Domcapitel zustehenden Vermögens. 773 April 10 Rom.
Adrianus episcopus senus servorum dei. convenit apostolico moderamini, pia religione pollentibus benivola compassione succurrere ac poscentium jus alacri devotione impertiri assensum. igitur omnibus sanct^ dei ecclesig fidelibus presentiljus scilicet ac futuris notum esse volumus, quia venerabiiis frater ac coepiscopus noster Argentoratensis Etho nomine ao coram dilectissimo filio nostro Karolo rege Francorum nostro suggessit apostolatui, qualiter ipse pro allevando^ sui regiminis opere consilio ac consensu sapientioris totius sug dioceseos episcopatum Argentoratensem in Septem arcbidiaconatus ' constiluerit atque hiis singulis sin- gulos arcbidiacones bon§ vitg ac bong conversationis in vice sua preposuerit, ut singuH cum suis archipresbiteris verbo ac exemplo precedendo subditos in lege dei utiliter instruerent ac 25 episcopalem curam preter penitentium reconciliationem omnimodis gererent altaria concedendo, ecclesias judiciali ordine cum sigillo episcopi claudendo, clericos ab officio divino suspendendo ac, quecunque ipsi corrigere per se non valerent, ad presentiam nominati Ethönis vel suorum successorum emendanda deferre deberent, nee in alicujus episcopi foret potestate, aliquem de predictis fratribus de tali removere dignitate, nisi forte quod absit talibus facinoribus 30 innodarentur, quod jure canonico ab omni episcopali vicaria merito deponerentur. preterea idem antistes nobis innotuit, qualiter omnes res episcopales a canonicorum prebenda seques- tratas haberet, in quibus nulli episcoporum quicquam beeret facere nisi cum voluntate ac electione fratrum deo ibi famulantium, eis aliquem ex suis concanonicis preponere, qui die noctuque sollicilus res eorum sciret utiliter administrare, ac qui nullum fralrem sine jusla 35 causa vellet disturbare, ac tali cum debita obedienlia maximus bonor ac reverentia post episcopum ab omnibus exhiberentur ac cuncta beneficia claustri preter preposituras sua dispensalione fratribus, prout quisque opus haberet, distribuerentur. nullum tarnen episcopo quasi ex debito de hac fratrum prepositura facere deberet servicium, nisi quod silji esset voluntarium, preter sententias canonicas, quas in sinodo ad causas oaret singulas. pro supra- 40
0) Ornndidier Argentinensi. b) Grandidier de anulo nostro. c) Grandidier Gilbertus. d) Grandidier Hitherii. e) Grandidier om. {) Grandidier datum in sancto die pasche 3 nonas aprilis anno dominice incarnationis '7'74 indictione 12 anno 6 regnante domno nostro Carolo glorio- sissimo rege ipso papa Adriano sedento in sede sua. actum Rome in dei nomine feliciter amen, g) Grandidier signum Caroli gloriosissimi rcgis gleich hinter jussimus. li] S alleviando. 45 i) H arclüdiconatus.
I
773 — 774 9
dilti (|ii(H|ue Ktlioiiitt roKalu et ililcctionc (lili;ctiiwimuii filiiu noder KaroitM d« rabM afiaeo- |mlil)U8 H<:ilirvt de iiioiicta, theluneo av. aliis oflkii« ad «e pertinentibua hoc oonstiluit, ut (|uotieiif«;urii|ue liec ininiüteria mutarunlur, pro naluti» »Ufl aui^meiilo »cpteRi lihrc, Ire» pi»- poMilo, (jualuor canoniciM in commune tradiTCtitur. Iianr er^o lam re\gu quam frmlrü K
r> i'i>(;|)iw'(i|>i iiDHiri dixpfiiNatoriam cuiiMtitulioiD-m itroptur Immilciii coruiii |f«tiüooent nUm eMe conlirmamuH. ac nu prewni) epiiicopus vel alii{ui8 aucccMoruro «uorum Dcc aliqiu peraona polciis vt;l iin|iot<'n« inarium d«,'iii(i'[m audcal adiiiittiT«.' ac i|uii(|uaiii d« nu|»radi<ii!« infringo« VL'l fialril)U8 Huhtraiiciü, an- 1'" !• ii- ■I-i ac Ijoalimim .iim.vIi.Ii.i mn Pilii ••! r'.iull .k- niMiri RuI) iiiialhtMiialü iidiil>c>muN.
10 S(ii|iliiiii per monum Zacharic sanct^ Itoman^ tmih hibliotcrarii. actum II'
'2 paMcli^ aiiiiu iiicarnationi.s doiniiii 773* coram multiH prini-ipibus Tcliciter.
Ji aus Straßl). Uez.-A. 0 nr. 3« inserirt einer Urkunde de$ Siraßb. Biscko/t Hriurith rom
l'Mi or. mb. c. »ig. jientl. delajtto '.
Gedruckt dtirau» bei Schöpfiin AI», dipl. J, 46 nr. 46; Ortindidier Hi*t. de Fegt, de Siratb.
ir, // /). j. p. tu nr. (Jli -- J^rraiilt Kmai tur Fai U Strtub. j>. 403. — Kegett
hri .liifff lifij. iMtntif. lil. n/mr. nr. :iji). Aller H'.i/ ■ IJitit naeh mit der Urkunde
Karin vom rorheryfhenilfii Teige im Jülen Jahrh. ge/alucht, da darin ttrfa»»tUt§trtdkÜidn
Zuntiii''!'' ''• - /'"■'" •''■'■'7(. roruiii<ge»elft «"r./-"
14. Sigibald schenkt dem Kloster Weissenburg Oäler vnd Viehkeerden im ■it) Klsaß «. ff. einen Hof in der Uladt Straßburg mU seinen unfreien Bewohnern. 77 i Mai IL
Si uli(iuid de rebus nostris locis sauclorum vel in suhslnntia paupcrum confe- riinus, hoc nohis jirocul dubio in cleriia vila relribucrc confidiuius. igilur cgo in dei nomine Sigibuldus in anioreni doniini nostri Jesu Christi et remissione peoca-
88 lorutn meoruin, ul veniam delictis nieis consequi merear, in iülurum dono dooa- tuinquc im perpeluum esse toIo ad basilicam sancli Pelri aposloli, quod est constnicliim super lluvium Lulra in monaälerio, quod vocotur Uuizunburg, ubi Krmborlus" episcopus seu abba preosse videtur, hoc est res mcas. hoc est quod dono in pngo Aiasicinse : in civilale Strasburg curtile unum el illo sen-o super
ini ii)sam curtile manentcm nomine Ilorcholfus cum filiis suis Angüolfo el Hulidolfo el lilia suu et dimidia hoba ad Uuihereshuim in ipsa curtile. similiter dono in Matra Vi vacca.s et illo pastore et dono ad Heninhaim 15 equas cum pustore el ad Bibe- reslhorf 50 porco.s cum pastore el dono ad Freineshaim 40 berbices cum pastore el cum omni peculiare eorum. ila et memorala basilica hoc habeanl, lencanl alque
•X, possidcant el suis abbatibus ibidem d<.>servientibus proficianl in augmenlum. si quis vcro, ([uod rulnrum esse uon credo, nos ipsi aul aliquis de heredibus noslris hanc
•) Qrendiditr torrifirl 114.
» Die JienoratioH der pokitlichni JlulU hrnrur.d.t l:,~,h^:i //.... . -'. -. tit ergo prtdktorani «»••
roiiti8simoniiii |>iili'iiiii et priiuiinim (li;» l;ii;;iii.i ;ii.|U. (■»iii.-u.i < 'i; titutio intogrua parbtaaitalw
40 robur obtiiiciil, diloctuiii frutrcm iiustruiii Allioiniin j>r,i..Miiim , r.in iMi.i-i^ ft..iribiu BOatria caao-
liirig in iHtsspssionrin juris »ui, qll; nlii|Uniitulum per .uitm -.-.lu 5 ii.-ius i.,/\.;a Aiaial, •» lalajro
rcdtituiinuK.
* Ermherlu» Abt wn M'rissmburg r '• '- "'';>.
10 774 — 775
pro heredibus meis seu quislibet aut ulla persona, qui contra hanc paginolam testa- menti adhere conaverit aut eam infrangere voluerit, inferat ad partibus fisci auri libram 1, argenti pondus 2 coactus exsolvat et quod repedit evindicare non valeat stipulacione subnixa. actum publice sub die 5 idus madii facta cartola ista anno 6 regnante domino nostro Carolo rege Francorum seu Langobarlliorura. Signum 5 Sigibaldi , qui banc paginolam testamenli fieri rogavit. Signum Rihbaldi. Signum Uuinibarli. Signum Uuielherii. Signum Barnulfi. Signum Meginbaldi. signum Hildi- fridi*». Signum Hildirichi.
W aus dem cod. tradit. Wisenhurg. zu Speier von der dritten Hand desselhen eingetragen mit der Ueberschrift carta ejusdcm Rihbaldi, SchreibfeMer für Sigibaldi. 10
Ged/ruclit daraus hei Zenas Tradit. Wizenb. p. 58 nr. 54.
15. König Karl bestimmt auf die Bitte des Bischofs Etto, daß die Angehö- rigen der Kirche der heiligen Maria zu Straßhurg bei ihrem Handel im ganzen Reiche von Zoll und Abgabe befreit sind mit Ausnahme der drei Plätze Quentoicich, Duerstede und Shiis. 775 December Schlettsladt. i5
Carolus gralia dei rex Francorum ac Langobardorum ac patricius Romanorum Omnibus episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus, domesticis, vicariis, centcnariis vel Omnibus missis nostris discurreutibus vel quibuslibet judiciaria poleslale prsedilis. summa cura et soUicitudo debet esse regum, ad ea, quse pro oportunitate eccle- siarum dei fuerint poslulala, soUerter perspicere et congrua vel oportuna eis bene- 20 ficia non denegare, sed ea, quse pro dei sunt inluitu ad effectum, in dei nomine mancipare. igilur cognoscat magnitudo seu utilitas veslra, qualiter veniens vir venerabilis Etto Strazburgensis episcopus clementiam regni nostri supplicavit, ut ubicumque per civitates vel vicos, caslella aut trajectus vel portus homines memo- rate ecclesie, que est constructa in honore sanctae dei genitricis semperque virginis •& Mariae, navigio aut terreno id est cum carris et saumariis negotiandi gratiä irent vel redirent, nullum leloneum quisquam reipublice administrator ab eis exigat. proplerea per hoc nostrse auctoritalis prseceptum decrevimus , quod perpetualiler mansurum esse jubemus, ut nuUus vestrum de rebus, quas navigio aut terreno id est cum carris et saumariis per regna deo propitio uostra homines ejusdem Straz- so burgensis ecclesiae negotiandi gratia duxerint, ubicumque accessum habuerint, per civitates vel vicos, castella aut trajectus vel portus excepto Quentouuico', Doreslalo atque Sclusas nullum teloneum aut ripaticum aut portaticum aut pontalicum aut salutaticum aut cespitaticum aut rotalicum aut cenaticum aut pastionem aut lau- daticum aut trabaticum aut pulveraticum aut ullum occursum^ vel ullum censum ^
a] W Hildifrido das 0 von einem verticaleit i - strich durchzogen^
1 Heute Wicquingliem, Dorf an der Canche in der Picardie. Betreffend die Controverse über die Lage dieses alten Hafenorts vergl. E. de Bosiere Mec. gener. des form. I, 46 und III, 316.
2 Ueber alle diese Abgaben s. Waits Deutsche Verfassungsg. IV, 53.
775 — 778 II
aul iillnin rcddibitioncm occipcrc vel exactare audcot aul bomioibiui, qui «adein rncrciniüiiiü prtcvidcnl, ullrin) inquictudinem aul itn|)cditncn(uin Tacere praBSomal. ied liccat eis per haue nustram aucturitutein cum navihus et celeris vehiculis absqoe ullius coulrariclulc vel imi)cdinicnto p<T Universum deo propilio regnum noslram, s ubicuirujuo eis necessc fucril, lihore et secure irc et redirc. cl si aliquas moras io quüliljel loco feccrinl aul raercali fuerint vel vendid«-rinl, nihil ab ei» prorsu«, ut dictum est, lelonci cxigalur. el ul ha»c auclorilas firmior hal)catur vel per teinpora melius couservctur, mfiiiu propria subler eam dccrcvimus roborarc vel de aoulo nüslru jussimus sigillure. tn Signum Caroli gluriosissimi regis.
Rado ad vicem Ililherii recognovit.
Diitii in mensc deremliri anno 8 cl 2 regni noslri. aclum Scaiiaiau vUla palaliu puhlicü ; in dci nomine feliciler amen.
Aus (IrnmlidiiT IUkI. de Vrijl. de Slranb. Jl p. j. p. Uli nr. liH mach antr jtUt ttrUtntm l.'i Ahnrhrift diu ehniud. SlrtiM. hinchofl. A. — Mujne XCVIJ, 937. — BSkmtr Rt§. Kantt.
nr. 83; Sickel Acta Karol. K nr. r,5.
16. Bischof Remig'ms von Slraßbvrg iiherlrägt der Kirche der heiligen Maria dtt.selbsl seinen ganzen Besitz nebst dem Kloster auf der Insel Eschau to*He im ■■« .iargau das Klö'sterlein Schönenxrerd . 778 Märt 15 Straßburg.
I In nomine patris et filii et spiritus sancti. sub die idus marlii anno 10 rcgni dotnai j«^j n niislii (^loi'iosi.stiinii Knroli rcffis. ei,'o itaquc Reniijfius ol.fi piK-cator vili»<imus scrvus ierTO- ruiii (li.'i ((rntia dri <>|iisro|)U!s Arf^cnlinensis urlii-s .sana moiile sancKpie consilio Ikx: testamenluin
^[^l!l-i|, qumi cgo picna dcvotinnc el uiiila voluntale condidi, quod ego ipse dictavi cl nuuiibua meis srripsi ol suliscripsi adliibilis lc(;itinii numeri lestil)Us, qui a nobis rognti subter »ub- Bcripsorunt vel sijjnacula manilius suis ruiwi-avcrunl. quod tcstanicnlum volo ut advicem omnium codicollorum plonis^imam olitineat flrniitatcm, et si causa juris civilis prelorii* aliqub taiii(|uam inte.stalum vclit infirmare, el ut id non valeat, dcntur teste« huic heredi inet sncrosnnctii' (<( lesi^ ac doinnc me(> M itrifi de! domini noslri Jesu Chrixti Argenlineiuri,
») ulii nie pecentoi'crn pielas dei vel ri <lia .snnct^ Mari:e honorem |M>nlilicatus haliem*
prsiTopit. proptei'ca duleissima doihna nica sancta Maria te esso ronstiluo hcredcm meom et in omnilius elilfo atque (Icccrno et fidei tue 'unrla, qug a nie dccrcta sunt, »üb tua protcc- lione ('(in)uicn<lo, cl (|UQ 8ul>ter in lim; testamcnto cunsiripta continentur, tu piix.Nima et dul- lissima doninn rnrain dco (■(>li et terrc nieam in Omnibus voluntatem adimpivndam atque an perficierulam suininain liabcas potestatcm. igitur tu dukissima domna mca sancta Maria, cum nie (leus <lu liac luce rra);ili(pie ror|K)ru sua vocatione jusseril emigrarc, tu mihi domiiu liCies assislas. proplerea tibi, duleistiinia domna mca heros mca iiancta Maria, tibi dono dona- luniqiie in perpetuum esse volo in ea ratione, ut dum mihi deus sparium dcdcrit ad viven- duni et Sooiasticf; nepl^> moQ vel Hatleranino abne|ioti nieo, quicquid visu* mint habere in 40 pn^o Alsaeense in iiisuln, (|Uf vocatur lia.s(-(;au)iia, 8U|ht fluvium lila, et est ipn inmfai in iiian-lia Illalio<l.saime et in maivlia Quibili.sheiiiic cum tta.silira superpoeita, quam Cgo ■ novo ^ilicavi vel eonsccravi, ubi condidi duiiinam meam »anctam Sophii
«J B pretorium.
12 778
ejus locum sepultur§ dedi, quam domnus Adrianus papa pontifex summus mihi dedit ad servicndum et ego ipse ab url)e Roma in hanc regionem super humeros meos cum minislris meis cum magno decore transtuli. propterea, dulcissima domna et h§res mea sancta Maria, tibi dono corpus sanct^ Sophia;, commendo et ipse ipsam ecclesiam, quam in honore sancti Trophimi dedicavimus, ubi ipsa sancta Sophia preposita in corpore requiescit, cum ipsa insula s Ascgaugia, quam Roduna religiosa dei et Adala abbatissa earum portiones de ipsa insula no))is vel sanctg Sophig tradiderunt vel condonaverunt seu cartas coram testibus firmaverunt. propterea tibi, dulcissima, dono, et hgres mea sancta Maria, tibi trade ipsam insulam pro animg me§ remedio vel pro §terna retributione, ut apud pium dominum veniam morear adipisci sempiternam. et tu piissima domina mea pro me dominum Jesum Christum, quem lo tu in utero meruisti portare, deprecari digneris, ut mihi peccatori veniam sempiternam donet. ideoque dulcissima domna et hgres mea, tibi ipsam insulam supra nominatam Ascgaugiam Irado cum omni integritate vel soliditate, cum basilicis, cum domibus, ffidificiis, curtis, pomiferis, mancipiis, vineis, silvis, pratis, campis, terris, proterrariis, faranariis, pascuis, peculiis utriusque tam majoris quam minoris sexus vel mancipiorum vel peculiorum, aquis aquarumque decur- is sibus, vel quicquid dici aut nominari potest et mea ibidem legitima hodie videtur esse possessio, vel quicquid ad ipsum locum sanctum aspicere videtur vel a bonis hominibus per series scripturarum ibidem condonatum fuit, vel quicquid ego ibidem conquisivi aut mihi traditum fuit, vel per comparationis titulum conquisivi. et ego iterum per donationis titulum ad ipsum locum sanctum delegavi tibi, dulcissima domna mea sancta Maria, in ea ratione, ao sicut superius conscripsimus, tradimus atque transfundimus, ut tu ipsa pro peccatis meis exorare digneris, ut veniam merear accipere et molem peccaminum meorum minuere. simi- liter tibi dono, dulcissima domna et hgres mea, in alio pagcllo Aragougense monasteriolum, quod dicitur Werith, super fluvium Araris, et est ipsa insula in fine Grezzinbach, quod Rapertus ' episcopus a novo opere gdificavit et ipse mihi per suum cultellum coram testibus 25 tradidit, et iterum germani ipsius Rajierti bis nominibus Erlulfus et Cundbertus ipsum monasteriolum requisierunt, et ego ipsos exinde revestivi. sed postea gratias deo et inter- cedentibus bonis hominibus et xenio meo, quod ego dedi, vel beneficium meum, quod ego illis per precariam beneficiavi, dum ipsi adviverent et exinde nobis censum solverent, et post eorum obitum in nostram revocaremus dominationem, et ipsum beneficium hoc est, quod 30 Raperti proprietas fuit ex alode. et pro hoc ipsius germani Raperti ipsum monasteriolum nobis iterum tradiderunt coram testibus, seu et cartulam traditionis nobis fecerunt, et de ipso monasteriolo nobis revestierunt, et per festucam sibi exinde de ipso monasteriolo exiti fecerunt coram testibus, sicut lex Alamannorum fuit. propterea tibi, dulcissima et heres mea sancta Maria, dono tibi ipsum monasteriolum », quod dicitur Werith et est in honore sancti 3ö Leodegarii martyris in fine Grezzinbaccense in insula super fluvium Ararim, tam pro salute animg meg quam pro remedio anim§ Raperti episcopi, ut tu ipsa intercedas pro nobis, ut mcreamur a deo adjuvari, ut deleantur delicta nostra et veniam sempiternam apud pium dominum mereamur accipere. propterea tibi, dulcissima et hgres mea sancta Maria, dono ipsum monasteriolum superius denominatum cum omni integritate vel soliditate, cum basilicis, 4o cum domibus, gdificiis, cum omnibus adjacentibus vel appenditiis, cum villis, curtibus, curtiferis, mansionaribus, terris, proterrariis, mancipiis, campis, pratis, silvis, vineis, farinariis, pascuis,
a] B tviederholt die Silbe mo.
1 Unbekannt. E. Laning Gesch. d. deutsch. Kirchenr. II, 447 vennuthet in ihm eilten Alemannen, 45 der durch einen irischen Bischof die Bischofsweihe erhalten luxbe.
I
778 13
arjiii« ar|uarunu|uc ilvcurHihus, pcculüs utriuMjue ncxus Um iiugorM qiuni minom, fhoMI» d iiiiMoliili-, r|iiii'r|iii<l ilir.i vcl iioiniriari [lotifNt, vi?) qiiicqiiid bodie vimu mm powidcr», «t MoJ itil ntmun rii()im.Hl<!iiijin |H.'i'liii(;t vcl a iKitiii« huiiiiiiihuit |icr cartttlM IndiÜonb vei fnmfwfonw vcl vcdditionifi ad i|wuiH locurn Hanctuni unclo dei Lcodcgario delegatum fuit. tUii, duldMiaM -, et lii'i'cs iiina itani-tn Marin, luy: oiniiia MU|M.'riuii dciiominala tibi trado aUiue Iranafbndo in m rntioiip, Hiciit HupcnuH dixiiiiu.M. (|uo<l f>}{o ipMc et ScolaHtica riepta mM et lUdenmiMW ab- ncpoH ineuN, dum advivirnus, per tuuni heiicliciurii ditiiina tnca et tneeemona tmi, qni lune teiii|H)riM osM) videntur, habere delwamus sult uhu fructuario, et cenniin anniii flinfolia mI rcslivitnlcm N.ini't;i> Mari^ in dedirntionn ipNiuit nltaris, quod modo dodicarimiu, aoHdos 90 in
in ar^eiito diin; (l<-lM>niiiuH. et Iuk-. voIuiiiuh, ut ipw)« «olidus illic elend iMwtri canoniei in notira clymoHina recipiant, ut ipsofi melius deicctcl die noctuquc dco et unct» llarif deaervir« a( pro iioiiis (loiiiiiiuin nxnrnre, et ut noiiiina nontra M^ripta itint in libro vit^, et ut oorpiucalam ineuiii in illa iriptn, (|iiniii novo o|ier(> feci, re(]uieiKat. volo e|{0 et precor et ngo «Meee- sorempie nioos cuntcxlor, ut i>er nullam occaxionem licenliani hut)tfatis Stolaaticf MptO BMf
IS ncc Knderamno abnepoti mco de ipso bcncficio, *quod et^o ricdi, eicere fona, tioe
CHt illa celln »nm t^ Soplii^; in iiiHula AM-li.uiKia et illn monasteriolo in Angaugia, qood dictiar \Vei'i<ln. nl »i ist» contiMiipiioritis aiit aliud fam-e vultis, nisi quod ego mperilia oooacripM, ante tribunni CbriRti cxinde deducatis rationem et hoc non valeatis beere, et quandoquidem cum ej,'o KtMniKius et Scolastica et Haderamnus jam fati munu« impleverimu«, tum
i» saiicta Qcclciiia »anetn Maria nj^enlesque tui loluin ad inte},'runi, »icut a nobis fuit
in voHlrani rcvocotis potestatem atque dominium, et tibi peqK-tualiler, sancta Maria bere* no8tm, proHtiat in augmcntum. et hoc vojumus et suppitcamus, ut post noaironim quoqne di.scossuin nidlus liomo illa.s cellula.s A.scKau^'iam et Werida, quaa ego ad aanctam Mariam (IimII, iiuIIo tempore in benelirio lial)eal. »i quis vero vel qu^cunqne peraona qudibet lempotv
'J!> quocunquo in(;enio contra hoc testanientum, quod ego spoiilanea volunlate inspininte diTioo mn^'islerin fcci et ejfo ipso »rripsi, venire aut agero temptaverit aut contrarius esse voluorit aut niinuere aut irrum[)ere conaverit, inprimis iram dei incurrat et ab antistile, qui tunc lemporis est, rornm dco et sani;ta Maria excommuiiicatus cxiitlal et illa die trcmenda, cum districtus cxaminator advencrit, reus et judicatus disiredat, et insuper inferat nnctonim
an ai'torilius sacrosanrtc; QiM-lesi^; sanclQ Marie b^jredi me^ una cum sarratissimo fisco auri libras r>, arpMili pondern 'iö coactus cxsolval, et quod re|>otit vindicare non vaical, et nihilominus pres(<ns pa^^ina testamenti (Irma HtaliiliUite debcat permanere cum stipulation« subnixa. actum Argcnlina rivitate. notavi diem et annum quem supr.i
Kgo in dei nomine Itcmigiu-i peccator gnitia dei i'|m^< <>|'ii^ hoc lestamentum .im
!K> in amore sanct^ Maria-, qu«! ego ipnc manibus meis »cripsi et suporius acn- ,4vi,
rclegi. et ego Gi.sleiwrtus * acsi peccator episcopus subscripsi. ego WillibaMus * epaeopus subwripsi. si^'nmn (iaribaldi. ego Wiumatlus ^ • epi-w-opus. ego in dei 'W " " ' q« •
voealus episcopiis sni)S( ripsi. e^'ii W.ilinliii-- ' \m'.ilii-. episeopus siibsii'^ ilio.
■) /m Ji kltiitt Ltitkt f$U**t». b) B NVium«! ^r StWt M« d mttJk mum trUmftrt «4 Hl oht».
' "Ein GiMehttiu* i»l lU»chnf von Koyon, 769 — 7B'i. S WM WmiMÜdH» Bi»(^f von Eichttädt, 741—786. » Wfomadtu Büdtttf von Tritr, 7S3—791.
* Ein WaUerieu» Biteluf ran Ammm, 774—804.
• Für M'ahckM» litM Grandiilier W<UtU>etiH», Bitdtirf tm Basti mm die MMt dt$ »ttm Jtdtrk.
10
14 778
Signum Lantfridi. Signum Ballone, signum Harbaldi. Signum Friderichd. Signum Rashinfridi, qui et ipse consensit pro parte uxore sua Harilanda?. in dei nomine Remigius peccator episcopus feci hoc tcstamentum in honore domini et sanctg Marig Argentoratinse de Aschagia, qug est in Uuibileslieim marcha seu et in Bladbotesheime marcha, pro animg meg remedio una cum ipso corpore sancto sanctae Sophia; similiter et in alio loco, qui dicitur Werida monastoriolo, quod est in marcha Grezzinbach, pro animtc meg remedio et pro anima Ratberti episcopi. Signum Anteneri. signum Licenzio. Signum Erincnebcrti. signum set Anteneri. signum Raderamno. signum Uualdegysi. signum Uenanti§. signum Scolasticg. signum Erinenegund§. Signum Maurind, signum Aginone. signum Audeberti. signum Widerici. signum Adone. Signum Aribio. signum Anausoni. signum Berngro. signum Alione. signum Hardrino. signum Rotmundi. signum Apponi. signum Alaholfo. signum Scaione. signum Haimone. signum Uuanhaldo. signum Hildibrandi. signum Uuolfgrimo. signum Leoboino. signum Audrico. Signum Erhusto clerico. signum Hilderici clcrici. signum Geruuigo clerici. signum Adalmannno. Signum Nanduuigo clerici. signum Hildimano. signum Hildiberti.
Idus martiia. lö
Carla quam fecit Remigius episcopus ad sanctam Mariam de Aschaugia* et de Werida monasteriolis.
B aus Straßh. Bez.-A. G nr. 2. cop. mb. von einer Hatul des lOten Jahrh. von Anfang
bis Ende geschrieben.
Gedruckt ebendaher bei Grandidier Hist. de l'egl. de Strasb. II p. j. p. 130 nr. 73 fälsch- Dt lieh für Autograph gehalten = Neugart Cod. dipl. Alem. I, 65 (stückw.) = Migne XCVI, 1582. — Schweiz. Ürk.-Beg. nr. lOS. Mit Becht nimmt Bettberg Kircheng. Deutschi II, 70 und 88, dem sich Hegel D. St-Chron. IX, 748 anschlicsst, an der Form der Urkunde, den fortwährenden Apostrophen der Maria und der ängstlich sorgfältigen Beobachtung der Bechtsnormen für Testamente Anstoss. Er vemmthet hierin einen spä- 35 fern Urkttndenfälschcr, nicht einen unbefangenen Testator des 8ten Jahrh. Zum Mindesten liegt sicher eine spätere Ueberarbeiiung vor. Da in der Schrift der Zeugennamen verein- zelt sich Buchstaben und Ligaturen der Merovingischen Cursive finden, so ist vielleicht für diesen Tlieil eine ältere Vorlage anzunehmen.
17. Imma verkauft ihrem Sohne Güter im Elsaß u. a. in Straßhirg für 30 den Preis von 600 solidi. 778 März 31.
Domino filio Imma genetrix tua vendilur. vendidisse me tibi constat ila et ven- didi id est in pago Alsacinse in locis nominalis in Ehinhaim , in Uualabu, in Erin- ginsashaim , in Rodashaim et in Strazburga civilatc, quicquid de terra Uuallharii conquesivi, id est cum terris, domibus, sedifieiis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis, 35 casis, casalis, peculiis, pascuis, aquis aquarumque decursibus. lotum et integrum quicquid habeo conquesitum a die presente tibi tradidi. unde accepi a te in pretio
a) Allein auf einer Zeile siemlich rechts in der Ecke stehend.
1 Im Straßh. Bez. A. G nr. 2 befindet sich eine Pergament-Aufzeichnung des IZten Jahrh. über die dem Kloster Eschau von den Straßb. Bischöfen Bemigius, Wideroldus, WiUehelmus und Hezel 40 gemachten Schenkungen, unter denselben schon von Bemigius herrührend : in Argentina civitate cnriam unam, capellam sancti Michahelis ante civitatem Argentinam. Gedruckt in der Gallia Christ. V, instr. p. 473 nr. 16; Würdtwein Nova subs. dipl. VI, 235 nr. 102; Grandidier Eist. d'Als. II p. 3. p. 75 nr. 436.
778 — 780 ift
otconlra soIidoH 0(X) ea raliuiic, ut ab hac die ipsas res »upcrius DonuBtlM Icncus alqtic ])(>M.sidea.s et tuis poslcris ad poHsid«:ndutu dcrelinqnas bcieildi qaod vulucritit, lil)«ram ac firmissimam in dei numitic in oniniliUH liabealis potettatem. li e^o Ulli licrcdcs inei vel quislihel uUa oppuKÜu {M.-rsona, qui conlra hanc TeodiUo-
r> ucm a mc faclani venire teniptuveril aul inrumi>crc vuliierit, tUDc iiifcral übt Utic- quo heredibiis diijtla repetionc auri uncias 20, argenti |x>ndera 15 ; et nihilominiu 8cd prcsens vendilio lucc omni tempore finua et iDviolala pcrniancat MipuJatioae Huhnlxii. ncliiin priiiio kaliiulus aprilcs anno 10 rcgni domni KaroU regi«.
+ Iinuiinun , qua- liunc veudilionem fieri rogavit + Vodalrichi comitts -f A«Jli-
lu chi 4- Olrichi + Ratberti + Uuiloni + Hattoni + Berahtgario. ego Asaph rogs- tus »crijjsi ' .
Aua Dmnkt Cod. dij>l. Fuld. p. 38 wr. 61 nach einem Fuldaer Ckartmlar tUt 9Un Jahik. f. Ti mit der Ufher»chrift karta venditionis Imma!. Damadt «tek M Sdkmmtt Corp. tradit, Fuld. p. 30 nr. Uli mit dem Datum pridie idu kpriL s: QrtmMiir HM.
ir, d'Al». I p. j. p. 41 nr. Hl im Aimtug.
18. Alderih verkauft dem Mönch liihbald des Klosters Weissen^rg ein Oruitd- stück mit Haus innerhalb der Mauern Slraßburgs ßr 8 Unzen Silber. 780 Mo-
veviber 18 Straßbiirg.
Domino fralrc Ribbuldo monacho de monasterio, quod dicitur Uuizcnburg in
w bonore sancti Pctri construcluni, ego Aldericus vendilor vendidisse me tibi constat.
itn et vendidi iiifrn murus civitatis Argenloralinse arcale ciiin casa .snp<T{K)sita. et
ipse «reale ba|bcl| " tcrminos : ab uno latu teuet Uuicberlo et Albtiino clericus, ab
olio liilu tencl Abbo et I^ndulfus'', ab uno vcro fronte est strada publica, unde
raccepi a te in precium, sicut inter nos conplacuit atque convenit, in argento uncias 8. in ea vero ralionc ipsam rem tibi vendo vel ad ipsa casa dei dono de jure meo in jnriHU vcstram trado ntqiie transfiindo ita, ut quicquid ab bac die habeatis ad ipso niunasleriu »unctu fucere quo volueriti» liberam ac lirmisäimam iu dei nomen * perfniatis arbilrium. si quis vero. quod fieri non credo, et cetera*', slipulacione sab* nixa. actum publice in civilate Argcntoralinsc sub die 14 kalendas deoembris ao anno 13 rcgni donini noslri Caroli gloriosissinii regis. ti-stes .\lderib, llunolt, Glius eins Hilmunt, Gcrmunt, Uisalfril, Biiifrit. MiiiiKTicho. Il-rir..!.., Uundalbcrto. ego lluidulfiis scripsi et subscripsi.
W aun dem cikI. tradit. Wittttbnrg. m ."?;.., /. ■'>■ , . . ■ ■ i\ üamt deuellxn timgrtrogm mit der l'eberschrift : vendilio Aldorichi de pago AUsacin. qaam veodidit !C tnonnoho.
Gedruckt darau» Itei Zeu»i Tradit. Wiienb. p. U3 nr. tS3.
Ahhiirt»»ftttritK »Ur n. d] W Mtor ■••( JUIitr*mmf*itritk »Ur t.
1 Nach dem FMaer CopiaUmch dt$ Möntht$ Ehtrhard ute. XII trrUiht Imma im Otmtimtlurft mit ihrem Sohn di« oben gtmumtm ChUtr <i«M hnKfi» Bomtftu. VtrpL Dromki TrmiH, H 4Ml»f. FWrf. >p. 6.
16 788 — 791
19. Volo schenkt dem Kloster Fulda Güter im Elsass u. a. in der Stadt Straßhur g. 788 April 19 Schce/folsheim.
Oporlunum est unicuique, dum in liac mortali vila vivet , ubi inmortaliler perpe- lueque vivere sperat dum licet cogilare sludeat. ego in dei nomine Voto dono pro animae mese remedium seu pro pondere peccatorum meorum dono ad monasterium, & quod dicilur Fulda, quod est in honore sancli salvaloris conslruclum , uLi ipse sanctus Bonifatius corpore requiescit sacro , ubi vir venerabilis Baugulfus abba ' preesse videtur, donalumque in perpeluum esse volo hoc est in pago Alsacinse in villa Scaflolfeshaim, in Strazburga civilale, in Tuncliinashaim, im Uuigfridashaim, in Gaganhaim, in Hantscobashaim, in Ebinbaim, in Falahabu, in Alabrunnen, in lo Barru, in Hunzolfeshaim, in Ilirtunghaim , in Ilughilabaim, in Niufera et ad Scaca id est cum terris, domibus, edificiis, mancipiis, vineis, silvis, arealis, campis, pratis, pascuis. aquis aquarumque decursibus, mobilibus et immobilibus. quicquid dici vel nominari potest, totum et integrum a die presente trado alque transfundo ea ralione, ut a die presente aut, si mihi deus legilimum dederit filiuin, liceat ei redimerc cum 10 duobus uuerageldis. si hoc non fuerit , liberam in omnibus habeant supradictus abbas vel successores eius teneant potestalem. si quis vero, quod fieri non credo, si ego ipse aut aliquis de heredibus meis seu quislibet uUa opposita persona, qui contra hanc donationem a me factara venire lemptaverit aut eam infrangere voluerit, inferat cogenle fisco auri uncias 15, argenti pondera 10, et quod repetit evindicare 20 non valeat ; sed presens donatio hsec omni tempore firma et inviolata pernianeat stipulatione subnixa. actum ad Scaftolfesbaim puplice data 13 kalendas majas anno 20 regni domni imperatoris Karoli. + Voten qui hanc donationem fieri roga- uit + Theotberti + Uuinihardi + Liutharii + Ratberti + Emichoni + Thrud- harii + Ursoni + Odalrichi + Hilticari + Uuitberti + Starcolfi + Nidgarii +.
Am Dronke Cod. dipl. Fuld. p. 54 nr. 80 nach einem Ftddaer Cliartitlar des Oten Jahrh. f. 6'> mit der Ueberschrift traditio Voten de pago Alsacinse. Darnach auch bei Schanytat Corp. trad. Fuld. p. 42 nr. 84 = Grandidier Uisi. d'Als. I pr. j. p. 47 nr. 96 im Auszug.
20. Theothard iind seine Gattin Ehirsmdnd schenken dem Kloster Fulda ein 30 iiherbautes Grundstück innerhalb der Neustadt Straßburg. 791 Juni 22 Straßburg.
SacrosanctfE ecclesiae sancti Bonifatii martyris Christi, quae est constructa super fluvium Fulda, ubi ipse sanctus martyr Bonifatius sacro requiescit corpore et ubi Baufgolf abba preesse videtur, nos itaque Theotbardus et conjux mea Ebursuuind donamus pro animae nostrse remedium donatumque in perpetuum esse volumus hoc 35 est infra nova civitate arialem nostram cum casa, quae in ea stabilita est. ab uno latere habet Baldrud, ab altero latere via communis, ab una fronte habet Gotesman
26
1 Baugulf Abt von Fulda, 779—802.
701 - 801 17
et al) alia froute terra sancti I'etri de monasterio Sundalberti abbaüs >. tolum et intef^niin u die presenle donainus atque transrundemus , libcram et firmÜMiroaui in ütiiiiihiis halicatis poleslatcm. si qiiis vero, quod futurum esse uon credo, st dm ipsi vel hercdes nostri seu qiiisliliet ulln o{j[K)iiila extniriea persona, qui contra bsnc
'> duiiutiunein a nubis i'uclüia venire tciniilaverit aut iiirumperc voluerit, iram dd in- ciirrat et inrcrat fisco cogentc auri uncius 5, argenti pondera 2. actum in Straz- hiirgu civilatü publica, datum 10 kalendas Julias anno 23 regni domni Karoli regis. 4- Tlioülhardi + Khursunindn corijiigis sua, qui iianc dunationem lieri rogaverunt 4- Ilrihcliurii + Ilruüdiiunili + üloni 4- Theotuuigi 4- Egilolü 4- ThancbolG 4-
10 Uloni 4- Asaph, qui rogatus scripsit.
Au» Ih-onkx Cod. iliid. Fühl. p. M nr. 08 nach etnem FMaer Chariular de» 9Un JaMrk. f. 3'' und (/• mit der l'ebemchrifl : traditio Thcoth»rti et conjagii *jo» de ßtnxbarg. Uanutch (tuch bei Hchannat Corp. trad. Vuld. p. 47 nr. 95 sa (fnmdiiUfr üiM. ät l'igl. de Sinub. II p. j. p. 144 nr. m).
I"- 21. Theothard schenkt für das Seelenheil Adalharts dem Kloster Fulda ei»
iiberbavles Omndsliick innerhalb der Neustadt Slraßburg und Ländereien i» der Mark Ileidolshe'm. 801 Juni 27 Straßburg.
SacrosanctiE ecclesiiB sancti Bonifalii, quas est constructa super lluvium Fulda, ubi ipse niartyr sacro rcquiescit corpore, ubi in dei nomine Baugolfus abba preease
vo vitlt'tur, ogü itaque Tbeolhardus dono pro reoiediuin .\datbarti donatumque in perpe* luuiii esse volo hoc est infra nova civilale Argentoraliuse ariale unum cum rasa, quai supra ipsani arialom slabilita est. ab uno lalerc terra sancti Nazarii', ab alio lalere terra sancli Mauricii^, ab uno fronte terra sanctns Mariie, ab alio fronte terra sancti Stcphani^4-- et in marcu Ilaidulfushaim ariale unum, ab uno latere terra
vj saucliP Maria-, et tcrrit! aralurin» juriiale unum. ea ratione a die presente trado atque (rausl'undu, ut ipsa casa dei vei congregatio illa biec omnia tcneani atqoe possideant et, quicquid exinde facere voluerint, libcram in omnibus babeant potes- talom. si quis vero, quod futurum esse non credo, si ego ipse, quod absil, %'el bere- des niei seu qnislibet ulla opposita persona exlrauea, qui contra hanc donationem
:>" a me faclaui venire lemplaveril aut eam infrangere voluerit, tunc inferat vobis cogeute fisco auri uncias 5, argenti pondera siniililcr, et quod re^wlit eviudicare uon valeal; sed prcsens donatio biec omni tempore firraa et inviolata pemianeal stipa- laliuue subiiixa. actum in Strazburga civilate publice, data 5 kalendas Julias
anno 3;5 (iaruli regis. 4- Tbeolharti, qui baue donationem fieri rogavii 4- Uuolfberti
85 • Nach Grnndidirr 1. r. not. x I.aiul de» dem heiluttn Trtru» ynifi/ilrn A'/<>*fci< .M-'fn M.ntifr.
dem $eit TM SiouMbrrt, noch Aitulern Suminibert, tdi Abt ivrftund.
* Nach (irundidirr l. c. not. e der Abtei Lor$A fthOhga Luti; dtr cod. äipL lyiu,m)Mm <kO>.i:i indeß keine Straßhurger Ursitrungen.
s Nach Grtmdidier l c. mt. a dem Khtler Etir^iimmamUtr bti SMtttttaH Jn^Uriy.
* Wold Grundl>e.oite der Siraßburger CuthedmlkirclM fimd Jk» St. SligikmiUltItn. Cfr. t\. Schmidt Hi»t. du cliiip. de s. TItom. p. ätiU.
S
18 801 — 831
+ Berahtradi + Hruodolahi + Uuolfliardi + Sigiberli + Sigoni + Hartnodi +. ego Asaph rogatus scripsi et teslibus firmavi 4--
Aus Dronke Cod. dipl. Fuld. p. 97 nr. 171 nach eitlem Fuldaer Cluirtular des 9ten Jahrh. f. 5'» mit der Ueberschrift traditio Theotharti pro Adalharte de Alsacinse. Darnach auch bei Schannat Corp. trad. Fuld. p. 75 nr. 153 = Grandidier Hist. de l'egl. de Stra-sb. II p. j. p. 145 nr. 81.
22. illudouuicus imperalor ab Adaloch Argentoralcusis sivc Stratburgensis ecclesiae in honore sanctfe Maria? conslructfe episcopo rogalus, ul oblatam sibi auc- torilatetn Karoli regis confirmaret, prfecipit, ut prsdicla ecclesia locellum Slillam a longo tempore per confirmationes regum possessura deinceps absque uUius impedi- lo mento teneat atque possideat. «cum pelilionibus servorum dei justis». Durandus diaconus ad vicem Ilelisachar recognovit et subscripsit. data 5 kalendas septembris anno 3 imperii, indictione 10. actum Aquisgrani palatip regio. [816] Augusl 28 Aachen.
B aus Straßb. Bez.-A. G nr. 4 or. mb. c. sig. int. subt. impr. delapso. 15
Gedruckt ebendarnach Gallia christ. V instr. p. 463 nr. 4; Schfipflin Ah. dipl. I, 65 nr. 81
(a. 817) mit Facsim. (auch bei Kopp Pal. crit. I, 387 tob. 3) = Schöitemann Cod. f.
pract. Dipilom I, 43; Grandidier Hist. de l'egl. de Strasb. II p. j, p. 165 nr. 91 (a. 817)
— Migne CIV, 1073; Bresslau Dipl. Cent. p. 152. — Böhmer Reg. Kard. nr. 385;
Sichel Acta Kard. L nr. 95. 90
23. Kaiser Ludwig bestätigt auf Bitten des Bischofs Bernald von Straßburg das von Karl d. Gr. den Angehörigen der Straßburger Kirche ertheilte Zollpri- vileg. 831 Juni 0 Ingelheim.
(G.) : In nomine domini dei el salvatoris nostri Jesu Christi. Illudouuicus divina ordinanle provideutia imperalor augustus. nolum igitur esse volumus oranibus fide- 25 libus nostris praesentibus ; scilicet et futuris, quia vir venerabilis Bernaldus Straz- burgensis episcopus adiens serenilatem culminis nostri obtulit obtutibus* nostris quandara pnBceplionis auctoritatem '' domni et genitoris nostri Karoli praestantissimi augusti', in qua continebatur, quod idem domnus et geuitor noster Karolus pro semolumento •= animfe suae eidem Slrazburgensi ecclesise concessisset, rtt^, wbicum- so que per civitales vel vicos, castella aut trejectus vel portus excepto Queulouuico, Dorestato atque Clusas homines memorate ecclesife navigio aut terreno id est cum carris et saumariis negoliandi gralia irent et redirent, nullum teloneum quisquam rei publice administrator ab eis exigeret. pro firmitalis namque studio petiit idem Bernaldus venerabilis episcopus, ut paternae auctoritati hanc nostram superaddere- 35 mus auctoritatem. cujus pelitioni libentissime annuimus et hunc nostrae auctorilatis
a) B nostri — oblutibus von gleicher Hand auf Rasur. b) B auctoritatatem. c) B temoluinemto. d) Die drei Buckstaben durch Fallenbruch des Perjamenit vermischt.
l Cfr. nr. 15.
831 - 846 19
princcpliiin fieri jussimus, per cpiod ornnihiis comilibus, vicariis, ceDteoMiis Tel üiiuiibtis rem publicum (idmiriistrnnlilius seu cunctis fidelibus no»tm pnecipimos, ul ntillii.s veslnim de n-liiis, qiiHH navigio aul* /«Treiio id e«t cum carris et uomariii p(;r regua deu pro])ilio iiustra IiomiiicH eju.sdfm Struzburgensb eoclesüe oegotiendi
:• gralia diixcritit, iil)i('iim({tic acccssum habucrint, nullum teloneum aal ripaticum aut purtalicum aut pontoticum aut salutalicum out cespitalicum aut rotaticum aut ceoa- licum aut pastionem aut laudaticum aut trabaticum aut pulvcraticutn aut uUuin üC(uirsiim vcl ullum (cnstiiii aul tillam reddibitiüiicm nccipore vel exactare audcat aut liuiiiiiiilius, (iiii eudciii luercimonia pni-vidt-tit , uUain inquietndiiiem aut impedi-
10 meiilum facere pni'sumat. sed liccat eis per hanc nostram auclorilatem, cum Dari» bus et cetcris vebiculis abque iiliius contrarietate vel impedimeuto per univenum imiMTiiim noHtnnn, nbicMiinquc eis nen-ssc fuerit, lÜKTe et wcure ii 'lire et,
si alicpias moros in qiiolibel lüco fecerint aut mcrcati fuerint vol vn. .. ' «lihil ab eis prorsus, ut dictum est, lelonei exigalur. et ut liwc aucloritas iuvi . et
15 inconvulsom obtineat linnitatcm , sigillo nostro subter eam jussimus sigillare. (C.) • liiriiiinmaris notarius ad vicem Fridupi.si rccopnovi et v " W-)
Dalu 8 idns jiini.is anno Clirislo propilio 18 imperii domni lii. 1.4. /...■.. . jM4-.-.iini aiignsli, inditlione 9. actum Ingelinbeim palalio regio; in dei nomine feliciter amen.
n au» Straßl). Bei.-A. Q nr. 6 or. mb. c. »ig. int. »übt. impr. ddetpio mit dtr ■S) von Kenig spätrer Ilniid de tclonco.
Gedniekt ebendarau» lAiguiUe )>r. p. 19; GaBia chrt'.i. l ...-/r. p. 463 mr. S =
VI, 573 nr. 170; SehOpßin AI», dipl. I, 74 nr. 03; Grandidier Uisi. J* fifi i» Striub. II p. 3. p. 195 nr. 104 — Levrault E*»ai mr fane. momm. de Sinub. p. 407 nr. 11. — LOhmer lieg. Karoi. nr. 415; Sickei Acta KanA. L nr. 3ti7.
IB 24. Illolharius imperator Ratholdo Slrazburgensis ccciesis episcopo supplicante
pra'ct'plum genitoris sui Ludovioi imperaloris sibi oblatum , quo bominea ecclesia; Argcnloralensis ab omnibus vcctigalibus immunes dedarabautur (ar. ^3), conßrmat iisdem fere verbis. « si saccrdotum ac servorum dei ». Eichardus ad vicem Agil- mari rocognovil. data 4 kalendas augusti anno imperii 21, indictione 3'. actum
Au» Grandidier llist. de Vriß. de Stratb. II p. j. p. 313 nr. 114 nach einer jeltt twfenwii Abtchrift de» ütraßb. bmehoji. A. — Bijhmtr Reg. Karvt. nr. W9.
25. Kaiser Lothar bestätigt auf Bitten der Aebtissin Basilla dem Prauenkloiter St. Stephan zu Straßburff die Immunität und schenkt demselben :\rSlf im BUt*$, 85 I« der Ortenau und dem Breisgau gelegene Uöfr ^ ''■ "• '' Straübur?
(C.) ; In noiniiio doniini iiostri Josu Cliiisli dei aclcini 1 ' na omuianu' piv-
vidi'iiti.'i iii|ii'r:iti>i' :iii|;(isius. iiiiii ]H<liti(>iiiliu.s t* servorum dci , ii'jnaliiKhwa dwau
•) Di* tt*f ButktUA*» ittrtk *M XmA i« Ptrftmtml t*rmtktrt. kj B (wtiooili««.
1 ...
20 845
cultus amore favemus, superni muneris donum nobis a domino inperliri minime diffidimus. igitur omnium fidelium sanct§ dei §clesi§ ^ et nostrorum presentium videlicet et fulurorum conperiat industria, qualiter dilecta cognata nostra venerabilis sanclimonialis et abbatissa sancti protbomartiris •> Stephan! Basilla <= in ambitu infra muros Argentorato majestatem nostram adiit ofierens obtutibus nostris auctoritates ^ et munimina cartarum illustris paren- 5 telg nostre progenitoris ducis Adalberti, qui fundavit jam dictum locum in parte su§ here- ditatis, qug sibi pertinuit inter ruinas veteris Argentorati, pro oportunilate solitudinis et juxta fluentis Brusci fluvii et dotavit eum prediis suis large pro remedio animg su^ et parentum suorum ibidem adtributis et Atalam sacratissimam virginem abbatissam presidere ordinavit. et quemadmodum in eisdem insertum continebatur auctoritatibus, eundem locum per präg- lo maticam regia Cbilderici constitutionem prerogativa emunitatis libertale conmuniri inpetravit, ita dumtaxat, ut, salva per omnia reverentia sacrosancti antistitis, in cujus consistit territorio, nuUus judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in loca vel agros seu reliquas pos- sessiones, quas in quibusUbet pagis vel territoriis possidebat, nisi defensor, quem ipsius loci congregatio et abbatissa voluntarie a palacio inpetraverit, audeat ingredi ad causas audiendas, lö vel freda aut tributa exigenda, vel colonos vel fiscalinos «^ bomines ullo malo molestare. bis itaque ita pertraclalis et merilis piorum votorum in vita futura conpensatis, talis munificentig expertem me futurum perhorrui et pi§ peticioni prefatg cognate nostr§ . . .' facilem prebui auditum. et sicut rogavit, facta antecessorum meorum scriptis et preceptis confirmavi et cor- roboravi et constituciones ordinem rememorando renovavi, ut videlicet ibidem permaneat certus 20 numerus quatuor canonicorum sacerdotum, ex quibus liceat idoneum ecbonemuni, cum opus fuerit, accipere, et triginta sorores ad ministeria claustri peragenda cum rongruis ministris et edituis intus et foris digne et fideliler minislrantibus. proinde vero eisdem confirmatis, hortatu et rogatu atque favore voluntario dilectissimg conjugis inperatricis augusl§ Hyrmin- gardis, coUecta utriusque manu, stibulatione ßrma, donatione legitima tradidimus jam sepe- 25 dicto loco sancti Stepbani protbomartiris ad Stipendium fralrum canonicorum et sanctimo- nialium K deo ibidem famulantium duodecim nominatas et dominicas curtes cum omnibus appendiciis suis et justiciis suis nobis in eis constitutis, videlicet basilicis, capellis, villis, vicis et antea tradita confirmavimus tarn infra muros Argentoracenses quam in pagis. infra muros basilicam sanctg crucis ; cum silvis, terminis et decimis Botbebür et campis, pratis, 30 pascuis, conpascuis, aquis aquarumque decursibus et piscationibus et utriusque rip§ liloribus juxta vel infra aut circa villam Skitingsdtböhel, cultis vel incultis, quesitis et inquesitis, qui- buslibet vel usibus vel questibus aptis, servis, ancellis, colonis, fiscal ibus ^ , silvis, insulis, exitibus et reditibus et banno et cyppo. in pago Alsacinda Wanga cum suis appendiciis, campis, silvis, vinetis, rivis eorumque decursibus cunctisque justiciis. Otbenhen, Nunnenwilre, 3ö Gundeneswilre in pago Martinhauga cum supradicto jure de Botbebür et Skitingsdtbuel. in pago Prisgaudi Munzinga villa cum suis appensibus, basilica, vicis, terminis, decimis, campis, silvis, pratis, pascuis, conpascuis, cultis, incultis, quesitis, inquirendis, mancipiis, servis et ancillis, colonis et fiscalinis tarn de equestre quam pedestre ordine, banno vel cyppo, marcato et omnibus justiciis > sicut ceteri meliores. eis Renum juxta fluvium YUa noncupante Egeshein, 40 Wibilesbein in simili jure, sicut cetera supradicfa, basilica, terminis usque ad fines Yllekiriche et Ryno et supra et inferius piscatum. in Bosenhen dominicam curtem, capellam et deci-
a) Unter den e in sancte und eclesia ein oben offnes a. b) B prothomatiris. c) Der Name durch mehrere Striche corrumpirt, B in R verwandelt, ebenso das erste a in u, hinter den beiden 1 ein d eingeschoben, lieber die rei-schiedenen Lesungen tgl. Grandidier l. c. not. a. ä.) B aucoritates. 45 e] B ficalinos. f) Lüche von i — 8 Buchstaben, nohl Basille tu ergänzen. g) B sanctimonia- num. h) B ficalibus. i) B justiis.
846 — 847
91
miiiii . " cum Halica U'm et «uw apcnnibu«. fi[iiii)ii (curt«] ^ ad hunimurk ooneya-
naiiilii (tcNlinaviii>u8 cum suifi apcnnibuii Lumanihein, Lupolheaheti. aed ut prdaU oepla aortni liiiHilla i* .ililmtiMHn i>juhi|U(! in ciNlfiii \tica aucccNlricM jura et comÜtMcionai aibi ab iaido pnik'maticc ot canoiiii«! ccititrnilitnN (|ui<-l(! et inconvulae in parpettiiun poaridaat «t nUinaal^
& hör, cmuiiitali.i edictum ficri juiwimuit. in quo precipimua et conflnnamu«, ut nullu« juili'X vr>l (|uilili<;t ex judiciaria |M)ti>Ntal(< vol aliquii) hnminum audcat <> alirpia |vt'l|" alicujus conccHsioiu! vt^l JuHHiono aliquaü coruiii urckitlax, (lowMjauoiMa vd qnaalÜMt iiivatloro vel aliquo mtMlo iiiolcstaro. ncc ali(|uiM duiTCjuioruin inporalomn aM n iioxtram conNtitutionom vaieat inmutarc, nisi qu<Ml ahitit ronsulliti Hummi« aeleafaa priodpibM
ii) al<|iii! r)>|{iii (idcliliuH pro aliqiia cvidriitissiina fi chatolida principibaa >*p*Hff eogniia neew» Hilali; ■ vel utiliiati? i>iil)licc p<>r aliaiii aurlorita(<;m in melioran atatam reAMmietar. ai «pria vcro contra hanc nostram auctoritatem venire tcmptaveril, predido loco trifnnta libras arKvnti exntninuli exHolvero et fiMco lejfio totidom auri purinNimi co|;atur. et ut hoc • prec4^
tum iiiviolahilom et ratnm linlxvit flrmilatcm, manu prnpria Hubler illud liriii.>.>.ii'i^ A anuh
lö nosiri inprcMHionc fii(;illari juNüimus.
Dat^i idufl mnji nnno Clirislo propicio impcrii domni HIolhahi 2ß et in Krancia 6, indie» lionc 8. ncliim |iiililir)> in palatio rei^io Ai-);pntnraco, cum iremua in Italiam ; fclicilcr amen. • Si^^num lilolliarii sorcriissimi nu|;usli | (M.) : Rinadufl notarius . . . ' rcco((novi et cohfirmavi ;
■£,
Ji (iKx .'■Inihli. Ui. ■.-.[. 11 faHC. 2(>lll royj. ;»/■ -.. .\ / /
l'tnjiwiinls und eilt Loch ilemielhrn in 'I' r w'. ;/. //i.'.. / einm rrnit. Sirijrh. Klien tlort auch >;7' "" • uiul lin grquetmht, iihrr nicht hltm wie Fickrr lUiti. . I'rk. II. V't liuum fiir da» Sch]u»ni>rotixroll mehr lilirh. ]>• , xnnern Verdachtmgrüiulfn eine FäUchumi des lli' , beschreibun^ von nr. 61.
»)
»
Otdruckt darnach bei Guittimtm De epüc. Ärgtnt. p. 36 = TcHttel Hittor. Vimdic. »pp. p. 96 = Kccnrd (hrig. Hah>h. proli. nr. 7 = Brlhomme Uift. Mtdiami Mon. p. ti = Lünig XVII, 807 nr. 4 r^ liimqurt VIII, 383 nr. 34; Schiller Kömtgth. 8. UT; Laguillr pr. p. 4; Sthöpfiin Ah. dipl. I, 81, nr. 101 wut FaetimiU lab. 10; OrmiMtr Ilisl. de l'egl. de Slriub. II p. j. p. 333 nr. HS. Herrgott Genetd. Habtb. II, M nr. 60 nach einer Copie einen CmUs der Wiener Bibliotk. OaBia chrüt. V iMtr. p. 463 nr. 7 nach einer schlechten Coitie. — Böhmer Reg. Kant. nr. 69t. Vom Sh^ipf Beichak. I, 1, 68 aln rerdiichtig Ixsrirhnel. Vnn Bettberg II, 7^. FruHrirh II, Sit mmd Hegel D. Si-Chrnn. VIII, Allg. Kinl. S. 9 aU MwMnideMif toKtM; «m MMkminr m ilen Wiener tiittungsb. 1877 S. 518 mit Hecht aU FHttk\m§ mrwarft».
26. Rabamis Maiinis nrchiepisoopiis Mogtmlinus saoclis fratribus. qui in ecde sia Argonlnriw civilulis sunt coruinquc cborepiscopo inlcrroganlibus, qualis poeni tcntia bomini inccstuo.so et ])arricidnQ imiwnenda sit, respondet. sibi jastnm
4U
i) LttU T«n $—10 Bthtutit». bj Ua» M« 4—« AmAmIm. ^ jnWWb 4ank SkiOt pirl. d) B audM. a) UtU Mn <— 4 AmAm^m. tj läti* mm <— «t .
' l'rlicr diese t'ormei und Wir hnmttntimg arr prinrt^x cm «w,wr MMk fWyi. fwMtt
füristcmUind S. 43.
22 847 — 856
videri, quod abrenuntiet nefandus ille homo sseculo et jugi poenitentise operam del Omnibus diebus vitse suje. «nuper ad nos litterae». [nack 847.]
Aus F. Kitnstmann Hrabanus Maurus S. 213 nach einer Freisinger Handschrift des 9ten Jahrh.; Wasserschieben Beitr. z. Gesch. der Vorgratian. Kirchetirechfsq. S. 29 tind 164 nach einer Wolfenhiittler Handschrift des lOten Jahrh. — Will lieg. d. Erzhisch. v. 5 Mainz VI, 3. Wegen des Hintceises auf Cancm XX der Mainzer Synodalbeschlüsse von 647 nach diesem Jahre zu datiren.
27. König Ludwig der Deutsche lestätigt auf Bitte des Bischofs Raiold von Straßhurg die von seinen Vorfahren der Kirche der heiligen Maria zu Straßburg ertheilte Immunität. 856 März 30 Franhfurt. 10
In nomine sanclao et individiiic trinitatis. Hludouuicus divina favente gratia rex. si Jibe- ralitatis nostra; munere locis deo dicatis quidclam confcrimus Leneficii et necessilates eccle- siasiicas per » adpetitiones sacerdotum nostro relevamus juvamine atque imperiali ^ tuemur munimine, id c nobis et ad mortalem vitam temporalitcr transigendam et ad a-ternam feli- citer obtinendam profuturum esse, liquido credimus. proinde noverit omnium ^ nostiorum 15 tarn pra;sentium quam« futurorum solertia, quia vir venerabiiis Rutulfus' episcopus Argen- toratensis sive Strasburgensis ' nostram adiens pra^sentiam delulit obtutibus nostris auctorita- tem immunitatis domni et genitoris nostri Hludouuici bona; memoria; piissimi augusti, in qua continebatur insertum, quod non solum idem genitor noster, verum etiam prai-decessores ejus reges videlicet Francorum sedem ecclesiai sancta; Maria; semper virginis, in cujus amore jo et honore ipsa dicata est ecclesia, sub suo nomine et defensione cum monasteriis et cellulis sibi subjectis et rebus vel hominibus ad eam pertincntibus vel aspicientibus tarn infra civita- tem quam foras consistere fecerant, et eorum immunitatum auctoritatibus hactenus ab inquie- tudine judiciaria; potestatis eadem munita atque defensa fuisset ecclesia. sed pro rei firmitate postulavit prsefatus Gratulfuse episcopus, ut paternum scu pnt'decessorum nostrorum reg^m 25 morem sequentes hujusmodi nostraj immunitatis praceptum ob amorem dei et reverentiam ipsius sancti loci circa ipsam ecclesiam fieri censeremus. cujus petitionibus adsensum pra2- buimus et hoc nostra; emunitatis pricceptum erga ipsam ecclesiam immunitatis atque tuitionis gratia pro divini cultus amore et anima; nostra; remedio fieri decrevimus. per quod pra-ci- pimus atque jubemus, ut nullus judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in eccle- 30 sias aut loca vel agros seu reliquas possessiones , quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis infra ditionem imperii nostri juste et legaliter memorata tenet vel possidet ecclesia, vel ea, qua; deinceps in jure ipsius ecclesia; voluerit divina potestas ^ augeri, ad causas' audiendas, vel freda aut tributaJ exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fidcjussores tollendos, aut homines ipsius ecclesia; tam ingenuos quam et senos super terram as ipsius commanentes injuste distringendos nullasque rcdibitiones aut inlicitas occasiones requi- rendas nostris vel futuris temporibus ingrcdi audeat, nee ea, qua; super ^ memorata sunt, penitus exigere pra;sumat. sed liceat memorato pra;suli suisque successoribus, res pra'dicta;
a) Grandidier om. per. b) Orandidier regali. c] B und C et. d) Grandidier add. (idelium.
e) Grandidier add. et. f) Grandidier Ratolphus C Rudulphus. g) C Rudolphus. Grandidier 40 Ratolphus. h) Grandidier pietas. i) Grandidier add. judiciario more. j) Grandidier telonea. k) Grandidier supra.
Batold (Batdf), Biscliof von Straßburg, 840 — S74.
866 0
eccle«im cum omniltuH «ibi »uhjcctiii et rebiu vel liorninihaa ad m icpidaitibtu Vfll tihuH Nub tuitioniH alquc iinmunilatis notttni! defenitionc, remoU loliun judiciarÜB potcatalH irii|iii(;tu<lirio, i]uiel(> online ■* (Kimiilcrc et iiontro Kilolitvr parere imperio alque pro tat<! iioHtra '< i'onjUKix ac pruliN tiuu eliain totiuM iinpcrii a deo nobia ceilali H tjm ■• liHi.irna niixtiiationu |h;i- iinrnenMurn (tunxcrvanili una cum clero «t popalo aibi awljartp iminünHam ciemeiitiam juKitor cxorare. et quicquid de pnpfaUe rebua eecleti» joa Sai |ii)li>rnt, in inti>i;ruiii ciilüin coni-eHsiuiUH ccclesiia' ', milictet perpatOO tompor» «i ad (liiiii (lui Kervitiuin aii^MiiuntMin et Hupplemcntum (ial. Iianc iUqiM anetoritataan, at in (iei nomine obtineat vigorem <= et a lidelibiu aancts dei ecciwiw et Doatria veriai II) (jue civilattir, manu proinia »uhterlirmavirnuii et anuli nontri impreaaioiM aignari joanoMa.
Signum '1 (M.) Illuduuuici KcroniH.iinii regig*.
Data '.i kiilenilas aprilis anno Christo propitio 23' Hludouuici aereniaaiiBi regia in orienlali Francia, indictione 4. actum Franclienfurt palatio regio; in dei nomine fuiliciter amen.
B aut Straßb. Bu.-A. 0 tue. 376 cop. charl. »te. XV t.
'" C coli. ibid. cop. cluirt. nee. XVII.
Gedruckt aus kUtner bei UtguilU pr. p. 3t = Bouquet VIII, 418; SM^Um AU. üfL 1, 87 nr. 107. Orandiditr Hmt. de Cegl. de Stnub. II p. j. p. 913 NT. J15 «S tftfnifk» tabul. episcop. Tabern. (»lt.), deuen abieeiehcntU Letartem apttieO m rfcr DaHnmfttiSi vhM wiUkürliche Correcluren lind. — Böhmer Beg. Karal. nr. 775. Sdkm Eeatrd Comm.
90 de reb. Franc, orirnt. II, 449 und Ilrumann Comm. de re diplom. imper. II, 44 mmd
339 hegten Bedenken über dir Aechtheit der Urkunde, die Sickel Beitr. t. Dipl. I, 38 iowohl für H4t wie HM gämlich verwirft, nicH blot der dtnmok»gi»ckem Vrrttimm§, tmmiern auch de» anormiden VrotoedB» wegen, ebenso Hegel D. St-Chnn. VIII, AB§. Eint. S. 14 not. 4.
■r. 28. A'ö'ni// Ludirit/ der Deulsche besliiligt auf Bitten der Aebtissin Basilla du
dem Fniuenklosler St. Stephan zu Straßbnrg von seinen Vorfairen ertkeilie Immur nität. Sßfi Sqüember 12 Straßhnrfj.
\y>.)\ lii iiMiiiine snnclv' et iniüviiluc trinilatis. liliMl.-wirii-i lav.iii. litatis noslrQ niuneru Iwis deo dicatis nlii|uid roiiferiinuH iHrnolicii d n- , : '
30 per pclirioncs rcligiosaruni pcrsonarum relevamus muniminc atquc imperiiwo tuemur juvamine, id nobis et ail mortalem vilam temporaliter pcraifendam et ad a.>ternam « feliciler adipis- ccndani proruturum essu liquido confidimus. ex quo noveril omnium tidelium noslronim tam presentium quam fulurorum sollers discrclio, quod nobilin atquc vcnerabilis sanctimonialis abbati.<*sa üasilla sancti Stepliani infra muros ArgcnloratensoD sivc Strazlmrc nostram
K niat;)'.staloin pivsentavil olitiitilxis nostris autorabile» cmunilates (irmites predeoeaaomm trorum re^uin et iiii|><.>raloruiu, qualiter predirtus locus sancti Slophani a dooe Alberto ftin- datus erat, et per constitucioncm Chylderici regia cmunitatus et per Pipinum m^^jordomum locupletatus et munitus crcsccbat, et |km' munificentiam Clotliarii imiwratoris primi et coqiagia Yrmon^ai-dis dilntus et corrolwratus i>ollebat, ac domum etiam auctoritatcm dooini et feni-
40 «) i^ N. C qui at online. \>] B : C aoaln». c) Qe—tMer ftmtmwi. d) Otgididitr edJ.
domni. •) OramtiJite aJJ. AJutcotliu diacoQos ad vicaa OrioMldi lacegiwn r* Or^rnJÜMr 8 regni. g) B nternim.
1 Bit hierher fait wörüieh «*ek mi( der ' iformel nr. 91 bei R de Botitre Bee. §httr, ät»
form. I, 37 deckend. VergL Sickei Beitr. m. i- i^—M.
24 85 6
toris nostri Hlödewici bong memoria piissimi augusti, in qua continebatur insertum, quod non solum idem genitor noster, verum etiam predecessores ejus reges videlicet Froamchorum aput locum indictum bealo Stephano et congregacioni canonicorum quatuor sacerdolum et sanctimonialium triginta cum necessariis ministris dedicatum sub suo munimine ac defensione cum Omnibus sibi subpertinentibus tam mancipiis quam prgdiis, tarn infra civitatem quam 5 foris constitutis, eorum inmunitatum auctoritafibus liactcnus ab inquietudine totius judiciarig potestatis eadem munita et defensa fuisset abbacia. pro bujus itaque rei firmitate exoravit pre- dicta abbatissa Bassilla, ut paternam seu predecessorum nostrorum regum clementiam sequendo hujuscemodi nostrg emunitatis pr^ceptionem ob amorem Christi et reverentiam sancti loci circa idem monasterium fieri censeremus. cujus postulationibus facilem tribuimus 10 assensionem et banc nostrg magestatis pagiiiam erga ipsum locum inmunitatis et tuicionis causa pro divini cultus amore et animg nostrg remedio fieri decrevimus. per quod precepimus atque jubemus, ut, salvo per omnia honore sui sacrosancti presulis, nullus judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in personas vel gclajsias vel oratoria aut loca aut agros vel quascunque reliquas possessiones, quas ab antiquo vel moderno tempore in quibuslibel 15 territoriis vel pagis vel comitatibus infra dicionem nostram juste et legaliter memorata tenet vel possidet abbatia, vel ea, qu§ postmodum in jure ipsius monasterii voluerit divina pietas augere, ad causas audiendas, vel fieda vel tributa vel tlielonea exigemla, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, aut homines ipsius ^clEEsi© tarn ingenuos quam servos super terram ipsius conmorantes injusle distringendos, nullas redibitiones aut illicitas 20 occasiones requirendas, nostris vel futuris temporibus ingredi audeat, nee ea, qug supra memorata sunt, penitus exigere non presumat. sed liceat memorate abbatiss^ suisque succes- tricibus auctorilate episcopali et dispensatione illius, quem de numero fratrum ipsius loci constituerit echonomum, ipsam sedem cum omnibus sibi subjectis et rebus vel hominibus ad se pertinentibus sub tuitionis atque emunitionis nostr^ defensione, remola totius judiciarig a potestatis inquietudine, quieto ordine possidere et pro nostro fideliter deum exorare imperio et incolomitate nostra et conjugis atque prolis. nee liceat alicui sub pretextu advocatorie occasionis sibi vel in hominibus vel quibuslibet rebus vel possessionibus eorum aliquod jus vendicare, nisi quem pro aliqua, sicut aliquando fieri evenit, necessitate ipsa abbatissa cum congregationis voto per consilium antistitis aput palatium expostulaverit, qui nee palemundum * 30 vel aliquas exactiones exercere presumat. si quis vero temerarius contra hanc nostrg con- stitutionis auctorilates venire pretemptaverit, prgdicte ajcla^sig quinque libras auri fiscoque regio decem auri purissimi persolvere cogatur et insuper offensam regiam incurrat. ut autem hgc auctoritas pleniorem in dei nomine vigorem obtineat et a fidehbus sanct^ dei Kcla-sig et nostris verius et cercius perpetuo tempore credatur, propria manu subterfirmavimus et 35 anuli nostri inpressione signari jussimus.
Data 2 idus septembris anno Christo propicio 23 domni Hlödewici serenissimi regis in Alsatia, indictione 4. acta Sirazburc palatio regio; in dei nomine feliciter amen.
Signum (M.) Hlödewici serenissimi regis.
Otgarius ad vicem Grimoldi archicancellarii recognovit. *>
B aus Straßb. Bez.-Ä. H fasc. 2610 cop. mb. sec. XI. Das Feld des unten aufgedrückten Siegels kaum mehr erkennbar, sclieint einen Kopf en face zu zeigen. Die verlängerte Schrift nur bis zur Hälfte der ersten Zeile, das Felden derselben in der Signums- und
1 Unbekannt, dem Zusammenhang nach eine Abgabe bezeichnend. Grandidier 1. c. p. 345 not. n ver- 45 muthet eine Verwechslung mit parafredus.
856 — 871 »
liecogniliontzfilr, ila» liickrulmfle, eritärmtielu Mnutgramm werden ohfttdUn tom 4tm niiormiilni J'roloroll iilleiit Kclum du- El int leie nr. 3i eine Fil-
Kihuiiij diu Ulm Jitlirh. Verijl. die /« nr. 'il.
(Jfdruckt darnach bei OuilUman JM tptK. Ärgtnt. p. 3:i - Cimriitff Ceiu. difH. IahAhi.
:, jß. :iO Trillitl llixt. Viiulit. a]i]i. ji. Un l.iiniij XVIl, ■ -- Ikmqmet
VI 11, fJO tir. :i ; Sthiltrr Konitinh. S. 47h Ijiard Orii/ . i'ib. nr. « =
Ilnimann CiimmnU. dt rt dijil. II, .77/; Srhopßin AU. dipt. I, 4H nr. (i76 mit Vmf Kimik iab. l:,'; Urandiditr Ui»t. de l'tgl. de Straub. II p. j. p. :i43 nr. 1:17. Herrgott Ocneid. Jlabub. 11, 34 nr. ti7 nach einer Copie eine» Codex der Witwer UiUititk. =
III Würdlimn Mnnant. I'alat. IV, r,5. ~ Mhmer Krg. Knrtil. nr. TtH. AU »rdäcktif
Hchon r<m Mabdlon Amial. ord. *. litntd. III, 54 btttichnrt : cxomplar, qnod nobia pro niitliciiUco iioii hubutiir vitioHo iii;;illo appoHito, ferner toH Kccard Comm. de rtb. I-'riinc. Orient. II, -l-/.'^, i/i aiisfuhrtiilirrtr Wri\r mn llrumnnn f'nmmml. de re dipl. IJ, i'i'7, dem Mich Si<M Ileilr. t. I/iiil. I, "i'i '■ i /. c. nimmt Inlerpola-
1.' tionrn und Henitratiim im Uten Juhrh. an, In 11, 1^ — «-. Ute dia»erl.
verwirft e» al» iinäclU, ebenno Iluhmer l. c. und Stumpf Heich*k. I, 1, 09.
29. In einer Sche7ihun(/surkunde eines gexcissen Ruadini für Kloster Weit$e%- bürg iil)i Joiiitnis Griinoldiis ohha j)rccs.si> ' vidoUir : actum publice in civilate Ölruzlnirg. lesles : Huudini, Olrili, Huo, Güzbrahl, Uruaul, Folral, Regiiil>crt, ■* Benedict, Geilo. ego Uuenilo scripsi et subscripsi. ^Ii3-8GI\ Slraßburff.
W au« detn cod. tradit. Wizenburg. zu Si>eier ron der ernten lland desieUien genchrieben mt
dir Urbemchrifl traditio <|uam freit Knadini de pajfo Alisacinse. Gedruckt daraus bei Xeusn Tradit. Wieenb. p. 1!)5 nr. 1117.
30. Bischof Ratold schenkt den li rüdern der Straßhurger Kirche für </t,. ...y- ä.") liehen Unterhalt einen Hof in Geispoltzheim , dessen Leistungen an dcH Vogt er genau regelt. 871 Straßöurg.
In nomine sanctu; et individuic Irinilatis. lUtoldus divina favenle dementia ArgenUnentM cpiscopu.s. notum sit omnibus ecclesia« dci nostri(|ue fidolilius, qualiter ego RatulJus ArKen- tinensis cpiscopus pro ainore dei cjusquc pise (ffnilricis Maria; ad communem fralnim
an Aigenlinonsiiim utilitalcm curtim (pi.uidam nostri juris in villa, qu» dicitur Geisliodenlieim, sitam cum omnibu.s ad iilam jure perlinentiims id est familia utriusque sexus, a<diQciis, njrris, pratis, pascui.s, silvis, aquia a<piarumvo dwursilms, molis, molendinis, vineti«, nis et iiiviis, piscationibus, mobilibus et innnobilibus porjtetuo possidendam tradidi eotlem jure, quo eam Imna- memoria- I)ap'l)ertus rex occie.sia^ Aivenlinensi dwiit et ejfo et anlecc«sore« in«
as hactenuB posacilimus. iliud etiam intimnndum censuimus, ul nullus nisi consenlientibus el conlaudantiliu.s piivtati l»K-i ranonicis cidem curti conslitualur ailvix'atus ; constitutum autem noniii!<i ccrlis el Ic^'ilimis tribus plaritis iliuc venii^e el maiisioiiem facere ilcliet, nisi pnp» |V).situs loci iibu.s pro certa causa euni invitavcrit. in duobus autem placitis luinno ronlirmatis bicmab scilici't et pascali pra'potiilus ei minislrare delK't id est unum ' m jwrcinum
40 in uno<|U(H|u<' placito, situlas vini duas, nial(h-as frumenti i, avena» '-! ;.,ili.<« mensursp.
in lerlio aulem id est autumpnali placilo famiba pra-nominat«? dominica? curiis simiblrr taciat. luK autem i<leo statuimu.», ul ramiba illa minus |n^>-ata co bitcrius et faciliua quoti-
1 Griwold. Abt ron Wrisnenburtf, S.?.?— Sfi/. IVr.i/. Zru*» l r n. .7.WJ.
26 871 — 873
diana pra;dictorum canonicorum stipendia persolvere possit. quod ut firmum et inconcussum omni permaneat ano, hanc carlulam inde conscribi testesque subscribi eorumque subscrip- tione fecimus corroborari. acta sunt ha;c in civitate Argentina anno dominictc incarnationis 871, regnante Ludewico pio ac serenissimo imperatore et consensum una cum principibus praibente, anno autem 30 regni ejus ; in horum prajsentia testium : Lutthardi, Ripoldi, Diet- ." lierti, Regingeri, Gumperti, Hugonis, Joannis, Walgeri, Drultlieri, Lutlerici, Ingoldi, Odal- bardi, Gonelini, Hennerammi. ego Eberhardus canccllarius ad vicem Luttperli • arcliicancellarü recognovi.
B aus Straßb. Bez.-A. G nr. 3463 aus einem Papier-Copialbuch des Straßb. Domstifts von 480 Blättern, Urk. Nr. 101 in der Schrift des ausgehenden IGten Jahrh. Offenl)ar in der lo vorliegenden Fassung, wie Anfangs- und ScMnssprotocoH beweisen, nach dem Muster einer Königsurkunde Ludwigs des Deutschen später zurecht genmcht.
31. Hludowicus rex Rataldo Strazburgensi episcopo petenlc praeceptum genitoris sui Ludovici imperaloris sibi oblalum, quo homines ecclesiae Argentoratensis ab Omnibus vectigalibus immunes declarabanlur {nr. 83), iisdem fere verbis confirmat. iö «cum petitionibus servorum dei justis». Hebarhardus cancellarius ad vicem Liul- berti archicapellani recognovit. data 2 idus junii anno 30 regni in orientali Francia, indictione 6. actum Aquisgrani palatio regio. 873 Juni 12 Aachen.
Aus Gramlidier Hist. de Vcgl. de Strash. II p. j. p. 356 nr. 138 ex inserto diplomatis Caroli IV imper. a. 1356. — Böhmer Heg. Karol. nr. 8.3~. Cfr. Siekel Beitr. z. DijJ. 20 I, 59, der das Stück für unbedenklich hält.
32. König Ludwig der Deutsche bestätigt auf Bitten des Bischofs Ratald alle der Straßhurger Kirche gemachten Schenkungen und ertheillen Privilegien und bewilligt ihm ferner das Recht, an einem beliebigen Ort des bischöflichen Territo- riums eine Mümslätte zu errichten. 873 Juni 12 Aachen. ö
In nomine sanctaj et individua; trinitatis. Hludowicus divina favente gratia rex. cum
petitionibus servorum dei justis et rationabilibus divini cultus amore favemus, sujierni mu- neris donum nobis a domino impertiri minime diffidimus. igitur omnium fidelium sancta; dei ecclesia; et nostrorum pra?sentium videlicet et futurorum comperiat industria, quia vir venerabilis Rataldus Strazburgensis urbis episcopus nostram adiil excellentiam referens man- 30 suetudini nostrro, qualiter ob incuriam ministrorum ip.sius ecclesiae omnia munimina car- tarum, qua; inibi liaberi videbantur, igne concremata fuerint. idcirco nostram deprecatus est pietateni, ut per nostra; auctorilatis praeceptum omnes res et familiam, qua; tunc temporis eadem ecclesia, qua; constructa babetur in honore beata; dei genitricis semperque virginis Maria?, qua; haliuisse dinoscitur, quando Iutc res accidit, denuo confirmaremus et corrobo- 35 raremus. sed ut, domino adjuvante et nobis opem ferente, pnefatam ecclesiam ad pristinum posset revocare statum et a nemine pro hac re nulluni de rebus vel familiis juste et legaliter ibi pertinentibus sentiat dispendium, hanc nostra; auctorilatis pra;ceptionem fieri decrevimus, per quam omnes res ac mancipia, qua; a religiosis viris seu a pra;decessoribus nostris vel a quibuslibet hominibus eidem ecclesia; collatic fuisse noscuntur, sub immunitatis nosti-a; tui- V)
1 Anstatt Herharhardus und Liutberti.
873 «7
tionc |ir!i-ratuft Italaidu« §ucce«M>re<M]Uß Rui t\uu'Ui li'neaiit atque poMideuit. et dhIIimi lioiiiiriuiii vitl ju<l(!x pupliru» hcu quinliltct ex juiliciiiria poletitiitL* in eccIeriM bapÜMwIfla «el (iruciila, curIcH, villiiN, l(Ka v<>l nKroft hcu ri-lii|uaM itottMWMion«;* nmnonili «pMcopii, qua« iiiiMlt.Tiio lniii|><)rc- in quiliUHlilM:! pa^iH ac tcrrilorÜN iiifra iiilii)nciii iiii|N-ni noclri joate «t •> IcKaliter poHHidct vcl i|uu.' dcinccpM in jure i|Mius Mincti loci divina pteUs auKcra ralueril, ad raiisiis juiliciiirid innre iiudit'iidnK, vcl rre<la aiit telonca t-xigenda, attl manaionw «d pacalat faiii-iidax, »ut fidcjuNMorcH lolltMiduti, iti;u honiincM ipMiu» eccieaic tarn Uberoa qoaaa amvs, fiücalinoH et lalmllario« diMtrinKcndo«, ncc uliati rediliiliuncx aut inlicita« occaaioow rc<{uireiMlaa, ullo uiiipiani t('ni|M>rc ingredi audcat vcl ca, qua- »upra mcmonila «unt, penitM eiifere
In pru.'Munint. xod liccat ineniorato venerahili vucalo fpiw-o|K) suisquc succeMorilma, re* pne» di(-ta> ocricfliu' cum oinnil)UH Hil)i ftulijocIlH Ruit inniunitalif« mmtra- definwioiic quieto ordioe |M>NHiderc aliM(|uo cujuHpiani conlrariclatc, quatinuM pro nusira incoiomilatc conjugi« et proUa sou cliatii loliiis iin|M>rii n doniino iiohi» collati jn(;ilcr iloini rirordiani eionure ddec*
(etiir. NJ qu(M|ue aliqua- (|UL'riniunia- ndverMUN jani <lirtani <■• lani de rebua et bomi-
i'o niliiiN lil>criH et servis ort«; fucrint, (\usc absquc gnvi et iniquo diHpcniJio diflinire ncquiverinl, jiilx'niUN, ut per iilnnens rircavirinos et fidi-lex nnsims fideliuinque nonlrorum hominm plonis.sinie huI) Kacranii-nio inquiraliir et nd fineni rite UMpie d)><lucatur. oi rpiis vero rontra iianc nostrani uuclorilateni aliquid a^^ere (eniplav<>rit aut ex Ihm, qu.T< pm-ürripla «unt, quip- |)iani viohirc pnesumpserit, 8<!iat se tri^'inla lihms auri optimi sccundura vetcrem tnorem
•.M parli pni'falic i'(-clexia' »«< esse |KTsolviluniin, noütram insuper oflensionem incurauruin. ('(incetfitiuius quwjue veneraliili episcopo Hatnido vel successoribw« ejus rcctoribus KÜiret jani dictic ecclesiu, ut in quacunquc placucril villa episcopii sai monetam utatuat, quaünua pro nierccdis nostne nui;niento utilitati ipsius erclesi» dcscniat. cl ut hoc noslra- inuiunilatis pr.eceptuni inviolnliilem atque inconvulsnm nhtineat firniitatcm, manu pro|)ria sulUer illud
"Ä firniavinius et anuli nostri inpres.HJone siditcr jtitrillari' jus.sinius. Sijfnuin donini Hludowici Serenissimi reyi-
llcltarliardus canfellariiis atl vjroni LiulliiTti archiiapcllani recopiovi i-l suliM-rip^i. Data 1 idus junii anno (lliri.sto propitiu 30 regni donmi Illudowici 8crenii<simi regln in Orientali Francia regnante, indictione 6. actum Aquisgrani palatio regio; in dd nomine
au felieiter amen.
AuM Mabillon De re dipiom. »uppl. (ij>p. y. 97 nr. 13, tmfMith Moek «mcm jeUt ftrhntem Oriijhuil dra Siraßh. hinchöß. A. -■ Ikmquft VIII, 433. Ehmianmtk Awirr ll,Mor. rrr. Fridrr. III imj>rr. A. p. Ul; Lünig VII, 3, 270; GnmdUitr BiM. lU l'^gl. de Htrit.ll>. II p. j. p. •J!>7 nr. 139 ^ LetmtiU Enai tmr Tarne, wmm. dt Anw». aS p. 417 nr. IX ~ Ilvhmcr Reg. Karol. nr. HJti. /cA «eMiefW aMdk der MUimmmf AdMt
(in (Heitr. i. Dipl. II, 37), der die vorliegende Fammng dt» Stidt* «t» die JShwÜwiiwy eine» echten IHplomn niMicA/, und bettntlamk mit ihm die ErrMmtf dm die Htntfandrohung, nicht iiher die Verleihung des MUntrechl* '.
' Ich killte die Ui/fiolheiie von Adrien de lAmgiirrirr in der Serue numitm. Ini7 p. 319 — Mi, •W di»»ert. g. quelquen numnair* rpi»rop. de Strwtb. et de Cmuttamee, der au» eintrinen Bmehtliibem der Heremlrgrmlrn iiltrr Slnißli. Miinzen lU* HHen Jahrh. die Kamen der Hi*ch6fr Gosfrid, Ntchtetm umd l'to mn-ilruirt und ein Insrhnß. Hecht Itri der MümprAgung demuuKJk kmge rar Bütkef BrdmiUU con.ilnlirl, für nJIkominrn Uiiriindrl, bnmwtert mich durch die hf^«Hge»dem Bnirdf* tarn Dmhm mmd Kiiijcl in der Herne d'Aln. /N.VS ;.. 3:i9— ,.. •JS9—:; p. 389—908, JST7 f, 999 Jtt».
45 Auch Siftlieer hat in den Fornch. t. </. ■ <ch. VI, ..i ■ Adrien de Ixmfptrier»
fiihrung accrplirt, eheimo findet Hegel 1). St-fhnm. VIII, Allg. A'»»/. Ä 14 m>l. 4, iriurn Grumd
der Verleihung den Mihurrchtn tu '''•• "'■— ''rund datiri e» Itiutauer fUmdt»
l'Ahace I, 47 noch weiter runtck.
28 888
33. König Arnolf schenkt auf Bitten des Grafen Ebarhart dem Presbyter Isanpreht Güter in der Ortenau, die nach dessen und dessen nächsten Erben Tode den Brüdern des Klosters der heiligen Maria in Straßburg anheimfallen sollen. 888 Mai 26 Speier.
(C.) : In nomine sancü« et individuae trinitatis. Arnolfus divina favente gracia 5 rex. comperiat namque omnium fidelium nostrorum presencium scilicel et futurorum industria, qualiter quidam fidelis comes noster nomine Ebarliart petiit clemenciam nostram, ; ut cuidam venerabili prespitero fidelique oralori nostro nomine Isanprehel quasdam res proprietatis nostrse sibi in proprium donaremus. cujus peticioni libenter annuentes ita fieri decrevimus. dedimus namque illi in pago Mortunouua vocato in lo comitatu Ebarhardi in locis Ouuauheim et Baidanheim nominatis hobas octo et quicquid ad easdem hobas jure legitimeque pertinere videtur : id est ecclesia " ibidem constructa cum curtibus et casis ceterisque aedificiis, cum mancipiis, campis, agris, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, molcndinis, piscacionibus, vüs et inviis, exitibus et reditibus, mobilibus et inmobilibus, quesilis et inquisilis, cultis 15 et incullis et cum universis appendiciis et adjacenciis illuc rite pertiuenlibus. et jus- simus inde hoc nostrae auctoritalis fieri preceptum, per quod volumus atque jubemus, ut memoratus Isanprhet has predictas res usque ad finem vitae suas secure habeat, teneat atque possideat et potestaliva manu unicuilibet sujb cognacionis propinquo post obitum suum simili tenore tenendas contradal. post amborum enim disccssum 20 ad cenobium sanctse Mariae semper virginis, quod dinoscitur infra menia Argenlariae civitatis esse constructum, Ulis fratribus ibidem servientibus domino in sustentationem perpetualiter rediganlur ea videlicet racione, ut annis singulis in quadragesimali jejuniorum tempore in nostra elemosina et illorum mcmoratorum extra eorumdem fralrum prebendam habeant, unde reficianlur et pauperes recreantur, et ipsi devocius 20 statutis ofEciis in nostra oratione permaneant. si quis hanc etiam nostrae regalitatis concessionem irritam facere vel eam infringere voluerit, iram dei omnipotentis omniumque sanctorum incurrat et pedibus satane avernali pena cruciaudus suc- cumbat. et ut hoc firmius habeatur veriusque credatur ac diligencius observelur, manu nostra eam firmavimus et anulo nostro jussimus insigniri. au
i Signum domni Arnolfi (M.) invictissimi regis. •
; Aspertus cancellarius ad vicem Theotmari archicappellani '' recognovi et sub- scripsi. \ (S. R.)
Data 7 kalcndas junii anno incarnationis domini 888, indictione 6, anno 1 regni Arnolfi Serenissimi regis. actum urbe Spirensi ; in dei nomine feliciter amen. •&
B aus Straßb. Bcz.-A. G fasc. 2707 or. mb. c. sig. int. siibt. impr. delaitso. Im Motmjramm der VoJlziehungsstrich erkennbar.
Gedruckt cbemlarnach bei Schöpflin Ah. dipl. I, 95 nr. 120; Grandidier Hist. de l'cgl. de Strasb. II p. j. p. 389 nr. 136. — Böhmer Eeg. Karol. nr. 1038. Vergl. IMmmler Gesch. des Ostfr. Reiclis II, 306 not. 31. 40
a) Nachträglich mit andrer Dinle ein m hinciigeßgt. b) B archicapellanani.
891 — eiO 99
34. Arriolfus rex Kaldramo episco|>o Argenlinensi ]>etente monasterio ArgeoU- ncnsia civiluli.s in lionorc sanclo) Maria) dedicaUj unum hubam in coniitalu Kbur- hardi in 8U]v;riüro Argown silam in loco Üacli vulgariU?r notninato concedii prsci- pions, tit (>;i(l(M(i liiil)ii nd cpiscopatiim Argonlinensfin p4T|>etiio possideoda oonsistal. s « cogiiüscaiit ornno.s lidcU'S». Aspcrliis cunccliuriiis ad viccm Theotbtnari archi- capeilani rccognovit. data 10 kalcndns maji anno domini 891, indicUooe 0, anno rcgni ArnoUi rcgis 1. actinn Rogiiio rivitale. 801 April 22 Regenshurg .
Au» Orantlidür Hint. de figl. de Strtuh. II p. j. p. 204 nr. 160 Hoek einem jeUt teriorue» Vergoment-Chartular der fitadt Straßb. h'hfndamaek BeUpfUn AU. dipl. I, 90 mr. U3. 10 — Böhttu-r lifij. KuriA. nr. lO'JO; Sc/iKcii. I'rk.-Beg. mr. MS.
35. //* einer Schenkungsurkunde eines gewissen Herimuodt für das Kloster des heiligen Gregor im Münsterthal .• actum publice in civilatc Slrazbuunig prescnle illustrissinu) coinilc Kbcrluirdi). data pridie idus niarlias anno 3 reg. Gentiltoldo rege. indicliono 1, tcslilnis iduncis subnulatis : Signum Kln-rbardi comilis. signum IIcrimi)'>ti !.-> qui banc cnrtani lieri rogavit. signum Meginbehn. Otto, signum Waileri. sigi. . . lk;rbob. signum Tiutterib. signum Crisclbcri. signum Luilerib. Luitbart. Ribbold. Samuel. Signum Uolcbelmi canccUarii. 898 Man i4 Straßburg.
Aw Sclu>i>ßiii Alu. dii>l. I, .7.S nr. Il'i — Grnmiidier Ititt. d'.ils. I p. j. p. 103 nr. 343
i'l) AuKZUg IMch einer Ulten Abiu-hrifl Xiuh ritirr s.lilr, lilrm (''„i.ir T """t \T\ IIIKt
TAitfuilte pr. p. 4.1.
36. Mludowicus rex ßaldramo Slrnzbiirgcnsis ccclcsin; cpiscopo pctentc praecepla prtcdeccssorum suorum sibi oblala, quibus bomines memoraln; ecciesi» ab omni' vcctignlibus immunos dpclarabnntiir, iisdem foro verbis ac Ludowicus Hus 'nr. ^-".'i coufmiiat. « noluin i^ilur esse volumus». Tbeodulpbus notarius ad vicem Rathpodi % archicpiscopi summiquc canccUarii rccognovit. data idibus maji anno incarnaUonis dominiere 004, indiclione 7, anno domni lUudowici regis 5. actum Strasburg civitale. OOi Mai ir).
•j)
Au» Gramlidier Hi.sl. dr ffr/l. de Stfxub. II ;>. j. p. 317 nr. 170 mkA einer jeUt
einmal» im Straßb. bi.ichitfi. A. befimBic/trn .ihachri/t. — Böhner Reg. Kant. nr. UOO.
37. Dietbald überträgt der Kirche der heiligen Maria in Straßbnrg AckerUnd in der Gemarkung .ichenheiin, dessen Niessbrauch er u»d sei»« Xückkommen ftgen einen Jährlichen Zins behalten 010 Februar •/ iStraßbnrg.
In (Ibristi nomine, uolum Omnibus ac nomini constct incognitum, qualilcr cgo
Dielbaldus cogilavi pro inluiUi limoris domini alqtio pro remeilio anim^ mc^* ac
35 cunjugis m(>\< Adalgnnlg liquido conlisus, (|uia, qnisquis U>ca divinu cultui mancipala
propriis ox rebus auxoril, emolumeuluin ((erng relribulionis sibi indo adquirit. qua
de re cgo itaquc pr^'fulus Dietlutldus divina, ut crcdo, inspiralionc conpunclus simul
30 910 — 951
cum manu senioris mei Ilugonis tradidi rem proprielatis mee ad sacrosanclam domum dei genilricis semperque virginis Marie infra Argentinensem civilatem con- slructam, cui vir veneraLilis Otperlus ' preesse videlur episcopus, hoc est in marca Acbenheim nuncupata de terra arabili jurnales in uno loco pariter conjacentes Iriginta et in alio viginti, quos precio adquisivi de filiis Samuelis, illis videlicet 5 fratribus ibidem domino famulantibus perpetualiter sub usu fnicluario ulendam in ea ratione et eo condictu, ut post banc faclam tradilionem ego ipse et prefata uxor mea alque communes fibi filieve nostre necnon et legilima procreatio eorum ad lempus vite omnium nostrum ipsam proprielalem teneamus atque possideamus Nov. II censum inde ad festivilatem sancti Martini sex denarios persolventes annis singulis w camerario fratrum. tunc dcmum post cunctorum nostrorum decessum supradictQ res ad jam dictam ecclesiam cum omni integritate redeant, ut pretitulati servi dei vel succcssores eorum faciendi exinde, quod volucrint, liljeram ac firmam in dei nomine in Omnibus babeant potestatem. si quis vero, quod fieri minime credo, ego ipse aul aliquis de heredibus meis seu quelibet opposita persona contra banc cartam hujus iö traditionis a me factam venire vel eam inrumpere temptaverit, tunc inferat prescripte domui dei ejusque rectoribus tenore rectitudinis cogente auri unceas sex, argenti pondera lolidem. et h§c coactus exsolvat et quod repetit evindicare non valeat; sed hec presens traditio omni tempore firma et stabilis permaneal stipulatione subnixa.
actum publice in civitate suprascripta. data die dominico pridie nonas februarii au anno regnante Ludouuico* 10, indictione 13, coram testibus subnotalis : Signum Ilugonis, qui istam traditionem mccura fecit. signum Dietbaldi, qui banc 'cartam scribere rogavi. signum Ribboldi. signum Sigibodonis. Signum Ruodini. signum Erlini. signum Regingeri. signum Gundberti. signum Uuadharii. signum Drudberi. Signum Milonis. signum Gundichonis. 2r,
Ego itaquc Ecgibardus cancellarius rogalus scripsi et subscripsi. item alii testes, qui presentes fuerunt, quando illam rem pretio adquisivi : Nanduuic, üdalher, Engilbold, Dietbelm, Hildeman, Zeizo, Bero, Adaluuart, Gotezo, Benzo, Folrat, Suneman.
B aus Straßb. Bee.-A. G fasc. 2707 or. mb. Ut. pat. sine sig. 30
38. Wizericns und sein Bruder Azzo schenken der Münsterkirche zu Straßhurg 44 Hufen in der Oemarhing Düppigheim unter Vorhehall des lebenslänglichen Niessbrauchs . 951 September 20 Straßburg.
Si aliquid de rebus nostris ad loca sanctorum concedimus, mcrcedem inde in eterna beatitudine habere non diffidimus. ideoque nos Wizericus^ et Azzo 35 frater meus pro remedio animarum nostrarum et remissione peccatorum nostrorum
1 Otbeti Bischof von Straßburg, 906—913.
2 Ludtvig das Kind. Die chronologischen Angaben harmoniren vollständig, wenn wir mit Dümmler Gesch. des Ostfr. B. II, 493 die Epoche auf 900 Februar 4 ansetzen.
3 Vergl. die alte Namensform in nr. 40. ^
■
961-966 91
Iradiinus ud moiiaülcriuin ArgentiiK-nsis civitatis in bonure sancle Marie genitrids Christi dcdicatutn in marca, que vocatur Dubincheitn', quadraginla qualuor hubss et qui(l(]iiid ad eusdern liul»is jiin; legititiie({u«; pertincrc videtur, id est cspeUam ibidi^m cuiislructain cum cttrtihus, cum casis, manci|tii.s et ediüciis, campis, pralis,
.'i silvis, pascuis, aquis uquarum({uc decursibus, quicquid dici aul nominari polest, Irudimus at(|uu traiisfiiudimus ad supramemüratum monasterium perpetiialiler, ut ad usuin fralrum ibidem scrvientium dco in pantnn, vinum et pulmenta redigantur in ea vidclici'l ralione, ut, tamdiu vixerimus ego Wizericua et Azzo fratcr, usu fruc- luiiriu lias huhos ül)(inL>aniu.s (>t pust disccssum nustnim quisquc noslrorum proximus
10 in advocatum diclaruni bubarum conslitualur. si quis vcro, quod ficri non credimus, nos aut aliquis de beredil)us nuslris contra haue cbarlam venire templaverit, inf<-rat ad partetn munasterii auri uncias duns, argcnti pondera quinque et quod repetii cviudicarc non vuleal ; sed firma et stabilis pcrmaneat stipulationc subnixa. actum in civitale Argcntina 0 kalcndas octobris anno incarnationis domini 051, regnante
i'> Oltonc 15* anno rcgni ejus, Utone pra'sule-', Lutolfo duce*. Ilugonc comite^ Hartz- wigo advocato.
/li(j« \i'iirillirrin ^''()rn »iifc». dipl. III, f'ir nr. H7 nach tinrr jrUt tribriKii Ah*dmft ieM StriUil). bmhiifl. A. — Gramiidier Uisl. tVAh. I p. j. p. IIG nr. 307 flb Jbynf.
39. Otto I rex Utone Slrazburgensis ecclesine episcopo pctcnte pnecepta pnede- «0 cessorum sibi oblala, quibus bominos cjusdem ccclesia« ab omnibus vci '
immunes dtM-larabanlur, iisdem fere verbis confirmat ac Ludovicus Pius , . . . ,.;^ « nolum igilur esse volumus». Brun cancellarius ad vicem Fridurici arcbicappcllani recognovit. data idil)U3 februarii anno incarnationis domini 953, indiclione 11, anno regni 17. actum in Herenstein. ä'j.V Fehrnar J3 Erstein.
9S Au» Wärdtwein Nova »üb». dijA. III, 365 nr. 91 nach einer rcrlornen Copit de* Sirnßh.
bise/wß. A. - Orandidicr IHM. tVAh. I /• ■ - /''» nr. iTi» im Regest. — Böhmer nr. VJT; Stumpf nr. 230.
40. Wiserich und sein Bruder Azzo setzen die Kirche der heilii/eu .Murin in Straßhurg zur lirhin ihres Guts in Düppigheim ein. O'tO Straßburg.
:iii lu nomine sanctg et individuQ trinitatis. notum sit omnibus tarn prfsenlibus
(piain futuris, qualiter ego Uuiserihe et frater meus Azzo pr^dio nostro, quod in
1 /m Xecml. eecle». Argent.: A id. novcmbr. Auo Uicu» ob. de Dabinchriro mcHi. i tnscn .i sitnl. 0. Mone» Anzeiger JKIS S. ]H.
- l 'in I .-M nirilriii ange*etii, da die Epoche »piUenten* in den .\npHt 9M fiSU. Ytrf^ Kifkt X> Dummkr (Mio der Groii»e S. 5<i!i ff. nml SirLrl Itntr :. Di/J. VI. 3S nnd 48.
* Ulo, Bischnf ton Strafyhurg $eit 95(>.
* Liiidolf, Urr:o(i von Schirahen seit 9M.
* Von ilem.'oIhrH (frn/rn Hugo berichtet eine lecM umt Ende de» tttem Jahrk. fUcArMcNr A^f- teirhnung, teie er da» Klontcr .Altorf gründete nml mit Schenknngen bedachte darunter : coriMk AffC»-
«) tinii' ad nanclam Aurclinin cum pcrtinontiii »ui». Cfr. OaUi« duitt. V imMr. >> ■'ß-5 "*•- .l -md Grandidier Hi»t. d'.ih. I p. j. p. IM nr. S.W.
32 956 — 961
Du[binc]heim marcha habuimus, id est 18 [hobis] et capella in eodem predio con- structa, [que] habet ejusdem predii decimam, cujus pars tercia usui altaris est depu- tata, Argentinenscm Qcclesiam in honore [sancl]e dei genilricis Marie coustructam [absque] omni conlradictione fecimus heredem ea scilicet conditione, ut post utriusque noslre corruptibilis vit§ finem in anniversario obilus nostri die fratribus 5 ib[idem] [deo] ejusque genitrici servientibus prgter cottidiana stipendia, secundum quod posse videtur, in pane et vino et pulmento ministrelur i. constituimus eliam, ut . . . ® posteritate nostra proximus exstiterit, hujus predii advocalus constiluatur. idem autem advocatus, si in legitimis placitis a [djomino loci illius invitatus fuerit, si eslate evenerit, frisgingum ovinum unum, 12 panes, silulam vini, si autumnali lo vel hiemali, frisgingum porcinum . . •> denarios valentem, panes 12, situlam vini ad servitium accipiat. quicquid etiam in illo banno temeritatis vel injusticie acciderit, ad illam dominicam curlem .... '^ et terciam partem advocalus accipiat. petimus ergo in dei ubique regnantis nomine, ne uUus heredum nostrorum hanc Iradilionis cartam infringat. si autem, quod absit, aliquis s[ucce]ssorum vel heredum n[ostrorum] ir, instinctu diaboli iufriugere temptaverit, [iram] dei omnipotenlis incurral et insuper ad §rarium regis sex l[ibras] auri persolvat ; traditio autem inconvulsa perm[an]eat. acta sunt autem hec in civitate Argentina anno dominic§ incarnationis 956, regnante Ottone [magno] ^ 16 anno regni ejus^, Outone prgsule, Liutolfo duce, Hugone comite, Harivvigo advocato; in horum pr§senlia testium: Uuiscrici et fratris an ejus Azzonis, qui hanc traditionis cartam [fecil], Ebbonis, Ilerivvigi, Ilugonis, Meri- botonis, Adelhelmi, Uuezel[on]is, Gunzonis, Herzonis, Willonis, Diecelini, Engezonis, Bernoldi, Engelboldi, Becelini. ego Turandus cancellarius scripsi et subscripsi.
B aus Straßb. Bee.-A. G fasc. 2707 cop. nib. sec. XII. Durch Feuchtigkeit scheint das Pergament sehr gelitten zu haben, so daß Vieles verwischt ist. 35
41. Bischof Udo von Straßhirg scJienht den an der Kirche der heiligen Maria daselbst dienenden Brüdern in der Ortenau und im Elsass gelegene Güter, deren Leistungen und Abgaben er genau bestimmt. 061.
': In nomine sanctae et individuae trinitatis. divina favente dementia. '■ quoniam lilteris more sanctorum palrum sub brevitate solemus annotare, que successorum 3o nostrorum memorie desideramus commendare, notum sit igitur cunctis Christi fide-
u
libus tarn pr§sentibus quam futuris, qualiter ego Odo gratia dei Argentoratensis ecclesi§ licet indignus episcopus predium unum, videlicet decem octo mansos ejusdem
a) total temiseht, tielleicht quisquis in zu ergänze» ? h] von der Zahl nur noch der Grundstrich einer 1 am Unde sichlhar. c) Lüche ton 4 — 8 Suchstaben. 'jß
1 Im Necrol. eccles. Argent. : kalendis maji üuiserich laic. ob. de Dubincheim mod. 2 frisch. 3 pulli 20 sit. V. 6. Mones Anzeiger 1838 S. 14.
2 lieber den Beinamen Ottos I als des Grossen vornehmlich nach der Schlacht auf dem Lechfelde vergl. Köplze-Bmmnler Otto d. Gr., S. 363 und 523.
3 Die Begierungsjahre um 4 zu niedrig angesetzt. 40
96 1 tt
Argentürulonsis eccle»iQ procuralrici gloriosissim^ doi gcnitrici Ifarif üädanqoB süri futiiuluntibud pro romcdio aniinarum parcntum meoruin noslr^que anitnc pro salute Icgitiinu astipululionc cum viis et inviis, pralis et arvis, cullis el iriculUs ceteritqoe ulen.silil)ii.s contrudidi. idt-m onti^rii prcdiiiin iu Mortenuwu Niliiin cnl vidclicet Badels-
s biicli, Stiid«-!!, Siiuhltuseii, Owenlieiin, Uiershcitn, Gfunt-iH-shiirüt, Foliiierslieim. duo vcro inansi siti sunt in terra Alsatiensi scilicet Sccphelingesbeim. hac autem ooodi- lionc prediuin idcm dünavimus, ut singiili mansi prcter salicain terram in festo sancli Joliaiitiis buhtislr; qiiinque solidos porsolvant, in fcHlu vcrü sancti Adeili j >< quatuur di-nurius et 4 piiUus, ova dcceni, in nativitalc qitoque doinini duodeciin '/,
10 panes cubiti unius lungiludinem et latitudinem habentes et octo swillas acapolaa ma- tiironitn fruscbingoruni et unain situlam cervisi^ et viginti quatuor ytnenas' aven^, in pascha doinini siniilitcr duodecim panes et octo gallinatios. item singuli mansi in vernali aralionc duo jugcra, in autuninali similiter, item in bienialibus measibus colligcndis singuli mansi dent quatuor messorcs, in estivalibus similiter. item singoU
15 mansi ter in anno tribus in placilis quatuor denarios persolvant. de tribulis vero (luorum mansorum Scefelingesheim jacenlium in anniversario nostro duos mahros jjanis et unuin loguminum in usum paupcrum erogentiir, de celeris siquidem Omnibus pleuum servitium frntribus. sin autem dominus bujus beneßtü mutabit, mansus ejus successori quinque solidos pcrsolvat et, si mansi posessor obierit,
*> dominus Optimum caput animalis liinc lial>ebit. qui vcro mansum acquisierit, quinque solidos domino dabit. preterea sciendum, quod advocatus dimidium mansum hinc upud Suablius silum habere debet, quatinus justus sit rector et defensor. et nulluni ulium jKileslatcm in hoc predio excrceal, nisi per dominum vocetur, et tunc sex equis venial et dominus sibi prandium suflitienter prebeat. precipimus aulem in
» verbo dci et auctoritalc beatorum aposlolorum Petri et Pauli et sub anatbematis vinculo confirmnmus, no (luistpiain idcm predium sibi usurpare vel distrahere audeat vcl in alium quam in usum frulrum cxpcndere presumat. et ut bgc majorem conOr- mationcm habeant et inconvulsa-pennaneant, scribi et inprcssione noslri sigilli fecimus insigniri. acta sunt autem h^ a nobis anno ab incamalione domini
•ju nostri Jesu Christi 961, indiclionc 4, Ollone rege rcgnante.
li au» Stroßb. Bti.-A. Q fasc. 2707 cop. mb. < imbl. imitr. mulH. Biitthof mit St«i
erkennbar, ebenso von der Ler/ende Udo gra[tia dei Arg]pntincniu rpc. Die Schrift 4e» Stücke» trägt autgeprägt den Character de» lUen Jnhrh. Fiir die £iU*cMdtmg, «6 4m Siegei echt Otter unecht, fehlt mir jeder Anhalt.
X. Cedntckt nu» dem lib. »alic. 1347 bei WinUnriH A'otw wbt. dipl. Tit. 383 mr. 99 =>
ympna trold hemina eine Maa»»beteieltm»Hg, ». Ihieimge Gk>»»ar. III, 64X
34 974
42. Kaiser Otto II verleiht dem Hochstift Straßburg die kSnigliche Münze der Stadt Straßburg und gestattet außerdem, an einem beliebigen Orte des bischöf- lichen Territoriums eine Münzstätte zu errichten. 074 April 10 Quedlinburg .
In nomine sanclae et individuae trinilalis. Otto divina favente clementia impe- ralor augustus. si locis divino cullui" mancipatis largilatis noslrsE beneficentiam'' 5 exhibuerimus et oppprtuna commodi terreni eis*^ irapenderimus sufTragia, non ad regni divinilus nobis solum coUali stabilitatem, verum eliam perpetuae vitae pra-.mia feliciter promerenda hoc nobis credimus liqiiido profuturum. idcirco notnm esse volumus Omnibus sanctse dei ecclesife fidelibus praesentibus scilicet'' et futuris, qua- liter nos divino nutu compuucti et per interventum dilectissimae genilricis nostrae 10 Adelheidse necnon caeterorum consiliariorum nostrorum pro Christi honore et bealae memorise pii genitoris nostri Ottonis imperatoris augusti aliorumque® priedecessorum nostrorum seterna relribulione et animse nostrse remedio ad episcopatum ^ Argenli- nensis civitatis, quod est conslructum in hoijorem^ sanctse Mariae virginis, cui epis- copatui praesenti tempore praeesse dinoscitur vir venerabilis et amator divinae legis 10 Ercbambaldus'' episcopus, quasdam res juris nostri hoc est monetam, quod hactenus ad ipsius praefalae civitatis conperlinere et servire videbatur, cum omni integrilate nichil extra dimittente ' per hanc nostrae auctoritatis pagiuam in servitium dei ac i praslibalae Christi genilricis eique famulantum in perhenne proprium donavimus et reddidimus et in jus jam"^ dicti sacrosancti episcopii' firmavimus atque trausfudimus 20 et de noslra pietate™ in illius" dominationem mansuram concessimus ea videhcet ratione, ut ab hodierna die per immorlalia lemporum curricula, nulla niajoris mino- risve ordinis contradiceiite persona, memoratse res sub jure ac dominalione" praili- bati episcopii '' ejusque rectorum persistant alque iuviolabililer permaneant. et ut haec donalionis et confirmationis nostrae auctorilas inconvertibilem per infinita saecula 25 in Christi nomine obtineat firmitudinem et a fidelibus noslris verius credalur diligenliusque observelur, manus noslrjE subscriplione eam roborantes anulo nostro jussimus insigniri. concessimus quoque venerabili episcopo Erchembaldo eti succes- soribus ejus rectoribus scilicet jam dictae ecclesiae, ut in quacunque placuerit villa episcopatus "■ sui monetam statuat. *>
Signum domni Ottonis magni imperatoris augusti.
Willigisus cancellarius vice Rodberti archicappellani subnolavi.
Data 4 idus aprilis anno incarnatiouis dominicae 974, indictione 2, anno regni domni Ottonis 13, imperii autem 6. actum Quidilingeburg^; in domino feliciter amen.
G aus Würdtwein Nova subs. dipl. III, 412 nr. 113 = Grandidier Eist. d'Äls. I p. j. 35 p. 141 nr. 303; Schöpflin Als. dipl. I 125 nr. 154, beide aus dem cod. membr. 1357.
B coU. Straßb. Bez.-A. G fasc. 482 cop. chart. sec. XVI. Barnach Levraidt Essai sur l'anc. monn. de Strasb. p. 424 nr. 16, angeblich nach einer Cop. sec. XIII. — Böhmer nr. 464; Stumpf nr. 620.
a) B cultu. b) B beneficia. c) B oportuna commoditate in eis. d) B videlicet. e) B om. que. W f) B episcopium. g) B honore. h) B Erchenboldus. i] B dimitteiites. j] 0 ad. k) 0 tarn. 1] & episcopi. m) S potestate. n) B nullius, o) B dictione. p) G episcopi. q) B Erchen- boldo vel. r) B episcopii. s) B Quidiligenburge.
974 — 976 O
43. Otto II iinperalor Erchanbaldo ArRctilim-nsis r.crks'iu; t[ii.<KO[K) pclcnte pnc- ceplo nnlccessonun suonjin 8il)i oldalu, quibtis liomiucH inemoralir fccltsiff ah omtiiliiis vectiRoIiljiis iiiiiminns (leclarahanliir, iisdem fere verbis oc Ludoviius l'iu» «r. ifJj confirinat. « riolurn igilur esse voluinus». Willigisus cancellarius vic«- H(j<llKrrli archi- 6 capcllani subscripsil. data 4 idus aprilis anno doniinictc incarnationis 974, indictiooe 2, anno rcgni 13, imperii 6. actum yuidilingebiirg. !/74 April W Quedlinburg.
li aus Straßb. Bet.-A. G fa»c. 876 eop. chart. $ee. XVII.
Utilfuckt ex innorto diplom. CaroU IV iroper. a. I3ö« 6o' Würdiwem N«ta mUm. dipL UI, 410 nr. 111 - Orandidier Hitt. d'Al». I HO nr. 303 i. Au$*tig. — BCkmer U) nr. 405; Stumpf nr. OJil.
^^. A'aiser Otto II schenkt auf Bitten (lex Ilischofs Krrhch^ihi r,,,, Sio'C'.vr.j den an der Kirche der heiligen Maria daseiixt dienendm lln"l- ,-.■ ■!■'•< K',.'ij^'j\'l Mittersheim. \'.)7()\ Juni 8 Ingelheim.
(C.) \ In nomine sanclro et individum trinilatis. Otto divina favenle dementia
lö imporator nugustus. si sacris et deo dicatis locis aliquod suhsidium ex noslra
largilnlo confcrimiis, : non solinn imperialem in hoc decenler exercemus dignitatcm, verum cliam njlernfD romuneralionis proeniia inde nobis liquido provenire confidimus. quaproplcr novcril omnium fidelium nostrorum presentium videlicet et futuronim induslria, quia Erchenbaldus sanctre Argenlinensis «ecclesie venerabilis episcopus
ao noslrani deprecntus est celsitudincm, ut quendam fiscum noslrum nomine Milcoi ' ad ^cclesiam sanctac Marig in usus fratrum ibidem deo famulantium cum omnibus ilhic perlinenlibus pro remedio anim^ nostne parentumque nostrorum jure perpetuo traderemus. slatimque nos postulationes illius saluberrimas agnoscentes decrevimus ila fieri. concessimus itaquc ad stiprafatam a-cdesiam fiscum nostrum pr^nominalum
25 Milcei cum omnil)us eo jusle et legitime aspicientibus et capellam unam cum omni decimatione ejusdem terr^, aidiliciis, mancipiis utriusque sexus, terris, agris, vineis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquaruraque decursibus, cullis et incultis, exitibus et reditibus, viis et inviis, mobilibus et immobilibus ca videliccl rationc, ut deincops ad lumiiinria facienda et usus fratrum ihi deo famulantium jure
ao perlineal perpeluo nuUusquc oi)i!jcopus, qui pro tempore constitutus ibi fucril, potcslatfm hahcat, alien^ qu^jlibet jK'rsonp illud in beneficium darc seu aliquid eis inde suhtrahcre, sed liceat eis ensdem res secundum propriam voluntalem et ulili- talein regere, ordinäre et disponerc, quatiuus devolius pro noslra salulc dei clemeii- liam exorare viileaiil. ut aulem ha'c auclorilas largitionis nostne pleniorem in dci
ffi nomine oblineat iirmilalem et per futura tempora ab omnibus diligenlius obsenrotur,
1 Mittfrihfim M FiimtiiuffH m JyOthriitgtn. Irk »chließ* miek der begrimlttm Iiittrpnl«lMm ro» (intmUiiier llt.it. iVAIn. l />. lUi mit. <i lifber an aU der VermtOMmmf ScftiffUiu L e. mat, m : iM*> heim bei llochfcUlcn.
36 976 — 982
hoc idem preceptum noslra jussione conscriplum propria manu nostra subler affir-
mavimus et sigilli uostri impressione assignari precepimus. I Signum domni Ottouis (M.) imperatoris augusti. \
': Folchmarus cancellarius ad vicera Uuilligisi archicapellani recognovi. •; (S. R.) Data 6 idus junii anno dominicg incarnationis 97-^ anno regni domni Ollonis 5
15, imperii 8. actum Ingilenheim ; in domino feliciter amen.
B aus Straßh. Bez.-A. G fasc. 2707 or. mb. c. sig. int. »übt. impr. delapso.
Gedruckt danutch hei ScJiöpflin Als. dipl. I, 136 nr. 156 (a. 975); Würdtwein Nova suis, dipl. III, 423 nr. 118 = Grandidier Hist. d'ÄIs. I p. j. p. 146 nr. 310 i. Auszug. — Böhmer nr. 507; Stumpf nr. 675, sämmllich zu 976, da in den beiden vorliergehenden 10 Jahren sich der Kaiser in SacJtsen befaiul. Die Ziffern der Eegi^rungsJaJtre um 1 zu niedrig.
45. Kaiser Otto II bestätigt Bischof Erchenbald das Recht der ausschließ- lichen Oerichtsbarkeit in der Stadt Straßhur g und ihren Vorstädten. 982 Januar 6 Salerno. '3
In nomine sanclae et individuae trinilatis. Otto divina favente dementia impe- rator augustus. si ecclesias dei munificentia* regijE et imperialis excellenliae nobis a deo concessae exaltaverimus '', id procul dubio ad statum ac prosperitatem prae- sentis vitse et aeternse bealitudinis commoditalem nobis prodesse confidimus. quo- circa noverit omnium fidelium nostrorum induslria tarn praesentium quam futurorum, ao qualiter Erchenbaldus '^ ArgenlinEe"! civitatis episcopus nostram adiit clemenliam rogando, ut pro dei amore ipsiusque genitricis bealai Mariae , cujus ecclesias ipse videtur prsesse, id renovantes, quod nosiri prajdecessores imperatores scilicct et reges Francorum eidem ecclesiae pro sui statu et augmento imperii contulerunt, confirmaremus et corroboraremus ® . cujus petitioni libenler annuentes lianc nostrae 25 auctorilalis praßceptionem fieri decrevimus, in qua sancimus et firmiter jubemus, ne posthac, sicuti nostri pnedecessores statuerunt, aliquis dux vel comes aut vicarius vel aliqua judiciaria potestas infra praefalam Argenlinam' civitalem, quae rustice Strazburg vocatur, alio nomine vel in suburbio ^ ipsius civitatis aliquod ^ placilum vel districtum habere praesumat nisi ille, quem episcopus ejusdem civitatis sibi ao advocatum elegerit*^. et si aliquis sit, quod non crcdimus fieri, qui hoc velit per- vertere aut se judiciario more praesumat intromittere, non solum nostram' sciat incursurum iram , sed divina ultione sentiat se perimendum et aelernis poenis cru- ciaudum. volumus namque, ut praefato episcopo cum omnibus sibi subjectis suisque successoribus, omni occasione omniqueJ contrarielate postposita, sub nostrae'' immu- 33 nitatis defensione pro nostra incolomitatc seu conjugis vel' prolis vel totius imperii
a) S magnificencia. b) S exaltavimus. c) S Erchembaldus. d) S Argentincnsis. e) S om. et corroboraremus. f) jS Argentinensem. g) S ali^uibus. h) S elegit. i) S indicUm se. j) S om. que. k) S jusle. 1) S seu.
1 Hegel D. St-CJtron. VIII, AJlg. Einl. S. 16 versteht unter suburbium das städtische Gebiet 40 überliaupt ; dagegen Mit Waitz D. Verfassungsg. VII, 338 not. 3 an dem engern Begriff Vorstadt fest.
982 - 988 37
ii (loriiino noiiis collali jugilcr Iranquille el quiete domini miscricordiatn liceal et delcolcliir implorure. el ut hoc noslrre aucloritalis pra*c('p(uni inviolaliilem atquc inconviilsain oMincat (irinitatRm , manu propria subterfirmavimus et anuli oostri imprcssione suhtns insif^tiiri jussimiis. s Signum dumni Ottonis invicli.ssimi impcratoris aiigusti.
Ilildihaldus* episcopus et canccilarius vice Willigisi archicanccilarii recognovi.
Data 8 idus januorii *> nnno dominicn; incarnationis 982, indictionc 10, anoo vero rcgni socundi Ottonis 25,"* imperii autem 15. actum Salenue; in dei nomine feli- citiT niiion.
10 ß aus Strarsh. Jl,i.-A. 0 faiic. 376 rop. elutrt. lec. XVI.
S coli. Schoiijlin Alu. ilijil. I, 131 nr. 162 es cod. rocmbr. ArgenL
Gedruckt tKtch B hei LaguitU pr. p. 33; Grittulidier Hitt. de figl. dt Siratb. 11, 40 (dig»ert. VI) au» dem lib. ml. 1347 — Lecrault Euai $ur Fane. momn. de fftraab. p. 433 nr. 15. — Böhmer nr. 5'JO; Stumpf nr. H14.
\r> 46. Ollo III rc\ Erchanhaldo Argculinensis ecclesia; episcopo petente pivocpta
anteccssonim suorum sibi oblala, quibus homines Strazburgensis ecclesiie ab omnibus vecligalibus inmiunes declarubnnlur, iisdcm vcrbis alque Ollo II Imperator (nr. 43) confinnal. « nolum igilur esse vülumus>. Ilildibaldus cpLscopus el cancellarius vice Willigisi arcliicpiscopi recognovil. dala 4 idus novembris anno dominica> incarna-
ao lionis 081, indiclionc 13, anno regni 1. actum Mogunlio;. 984 November 10 Mainz.
B aus Straßb. Bee.-Ä. 0 fa«c. 487 cop. chart. »ee. XVI.
Grdnickt nach aiulrrr Coine bei Würdturin Xora sub». dijA. III, 431 nr. 133 = Chmt-
didier Jlint. d'Als. I p. j. p. 163 t-r t'l •. Auatug mit der »•"' /' — Tffünn
nr. 637; Stumpf nr. 875.
as 47. Otto III re.x Theophana imporatrico et Willigiso arcbiepiscopo Mogunlino
pclonlibus Erclienbaldo Argcnlinn' civilalis episcopo privilcgia Ottonis palris cjpIc- rorumque pra-dccessoriira sibi oblala, e quibus civilas Argenlina cum suburbio nulli nisi judiciaria; jKjleslali episcopi subdita erat, iisdem fere verbis atque Ollo II (»r. 45) conflrmal et concedil, ut in quacunquc placuerit villa epis(x>pBtus siii mone-
iio lam staluat. « si eodesias dei muuificenlia *. Ilildibaldus canccilarius vice Willigisi archiepisropi recognovil. data 12 kalondas novembris anno dorainicie incamalionis \)SS. iiiclii-liiiiii' 1. .11111(1 nvi'tii .">. Mi-lnm r!niisl;iiillM> !)S8 Oclobrr ?f f'-»<iii»:.
Aus H uniiuriii ^ut■a siihs. dipl. 1. .Hl iir. UO — Onmiiditr Ui*t. . .; ;• /'•'■.
nr. 3:i:> mu-h einer trrlorncH .Ibschrift dt» iStraM. hitdtt/L A. »r. (..;'.
ys Stumpf nr. 91S.
•J S WibiUlus. b} S Januttiai. c) 5 21.
' l rltciniistiiiiiiirnil im( .Miihiji/ iir. !^lii. ."</. Zur Incorrectheit der Ihitirung rergl. Stumpf II
38 965 — 991
48. Der Straßhirger Presbyter Duodo schenkt für den Fall seines Todes den an der Kirche der heiligen Maria daselbst dienenden Brüdern Güter in der Gemarkung Enzheim. [065-901] Januar 2 Straßburg.
In nomine sanctse et individuae trinitatis. pateat cunctis sancte dei aecclesiffi fidelibus, quod ego Duodo indignus presbiler et ullimus sanctse Argenlinae civitatis 5 collegii ob meorum solutionem reatuum manu legitimi advocati mei Meribotonis Iradidi ad altare sanctse dei genitricis Marise in usum et servitutem fratrum ibidem deo famulantium 5 mansos et 4 jurnales in loco et in marca Anisheim ea ratione, ut ipse eosdem mansos ac res prsedictas ad vit§ mcg finem teneam, post meam vero vitam Aldericus babcat prepositus, ejus quippe post obitum Matbfridus nepos meus lo possideat ea videlicet pactione, ut annuo obitus mei die, si eveniat autumnali vel brumali tempore, fratribus dei tres porcinas fruskingas, sin autem aestu contigerit, 4 ovinas tribuat fruskingas, duos modios frumenti, 6 situlas vini', pauperibus vero eodem die denlur 1 modius panis et 4 situle cervisa? et leguminum quarla pars modii. si prsediclse constitutionis alteruter quippiam, quod credere nefas est, omiserit, deum 15 memorem noverit. actum Argentiue 4 nonas januarii in pii prsesulis Erchanbaldi* horumque prsesentia testium : Meriboto, Viupret, Aleuuich, Erlene, Ozelin, Sigeboto, Emicho, Adelgoz, Wolpret, Blienung, Liuthart, Detpret, Muolhere, Richbold, Azelin, Benno, Heirao, Azekind, Willezo.
B aus Straßb. Bez.-A. 6 fasc. 2707 or. inb. Ut. pat. sine sig. 20
49. Irimfrid schenkt für den Fall seines Todes den an der Kirche der heiligen Maria in Straßburg dienenden Brüdern sein im Breisgau in den Gemarkungen Forchheim und Endingen gelegenes Gut. \965-00l\ Straßhurg.
In nomine sanctse et individue trinitatis. pateat dei fidelibus universis, qiiod ego Irimfridus ob timoris divini intuitum et aeternae remunerationis fructum, quicquid 25 prsedii visus sum habere in marcha Forechheim et Endingun in pago Brisichgeue comitatu Diethelmi in campestribus agris, vinetis, pratis, aquis aquarumque dccur- sibus, viis et inviis, cultis et incullis, cum omni integritale ad basilicam sancle Marie infra urbem Strazburc constructam, ubi venerabilis praesul Erchanbaldus preesse dinoscitur, in jus fratrum ibidem domino famulantium manu legalis advocati 30 mei Burchardi, suscipiente Adalberto cleri advocato, translegavi ac firniiter contra- didi eo videlicet teuore, ut ego ipse possideam usque ad lincm vite mee, postquam autem hac corruptibili resolvor carne, prsediclus praesul habeat hujusmodi condi- tione, ut quotannis auniversario obitus mei die modios frumenti 2, frisgingas porcinas 3, situlas vini 6 fratribus tradat. cujus vile mortalis tempore finito Aldericus possi- 35 deat eodem pacto. post hunc eliam in fratrum arbitrio consistat, ut, quem communi
1 Im Necrol. ecdes. ArgenUn. : 8 id. novembr. Dnodo prcsb. oh. de Anesheim mod. 2 frisch. 3 situl. vini 6. Mones Anzeiger 1838 S. 18.
2 Erchanhald Bischof von Straßburg, 966 — 991.
091 — 1003 SB
clegcritil couscnsu, cjti.sdcm constitulionis tctKüil (->iisu. si quis vero, qood fieri miniiiic credo, vcl ego ipsc scu aliqua h^reduin ineürum persona traditionem iatam 0 me le^alilcr faclain infriiipere s<'U qu;ililjel frutido comimpere temptaverit, ob nefuiuli cuiiuininis uiisuin 3 liiirus auri ad re^is ^rarium et 'M ]>ondc'ra argeuli ad
B catncram volens nolens ])cräolvat epiäcopi et htec Iraiiülcgatio nibiloininwi stabilis pcrseveret et fixa stipulalioiic siihnixa. a<-tuin est publice in pr^fata civilate in- tihiis subnululis : signuni Adüllu-rli advu<;aii. .signutn Ansbcltni. Signum Zuzonis. sif^iiutu Hi'ginbaldi. Hignuiii liiircliurdi. sigiiuin Kzütiiä. .signuin Ausbelmi. signuni liurenbardi. äigiium Krlenc. signum Uuirandi. signuni (iunzibni. Signum Geroldl.
10 Signum Zeizului. .sigiium Uuazolini. signum Emicbonis. signum Diezelini. nomina fratrum ad prii-sens inanontium : Ileiino pnpposilus, Aldericiis arcliidiaconns, Regio» buldtis, Oriininc, Adalbcro, Uohnar, Anno, Duüdu, iterum Adalbero, Manegolt, Uuüluült, Uuicnian, Ileimo.
7? au» fUraßb. Pes.-A. 0 täte. 2707 or. mb. lU. jxti. ■mir niti. Uinlfr Iletmo fttgt fo 15 Uaml lim tütrn Jukrh. genchriebfii : ut antpm her rnt.i piriiiancnnt, inpWMioM iigflli
majori« pccleii; Argontinciisi« innigDiri ' It'-''' ,m y.muuttmtmhamg dttr--' "- ^«yil*
eiiuchnitt untrn in drr Mitte. Gedruckt uuh dem lih. luii. 1347 bei Wiirdtunit A'oi 7" '1 nr. J(i7 -' Gram-
didier Hint. d'Al». I p. j. p. 147 nr. 311 — '. it/na. / nr. 771
10 f. Au»eug.
50. Kiimij Jli-iiiric/i II schenkt Bischof Wtrnlitr I nm Slraijönn/
r Nachfolgern als Entschädigung für Krieg stcrluste die Fraueaahtei St Straßburg. 1003 Januar 15 Diedenhofen. (C.) : In nomine sanctn? et individuiü trinitatis. Ileinricus divina fareulc de- mentia rux. in consideraudu hiborum recompcusatione juxta tale (aulumquc mcrili cxsolvcndum jubct lequitas tale tautumquc debili ; sed tarnen non derogaluc • «qui- tati, si quid siipcraddalur libcralituli. si ergo cos, qui sub quiele ac pacis ocio consiliis tanlum rei piiblicg sataguut negotio, regia ncutiquam defraudari* conrenit nee gralia nee munilicentiu, quomodo non bis summa, prout res sese locusque 30 dedcrit, tarn ex private regis quam ex publice legis bonoris et gloriie debelur reve- renlia, quornm teuacissimam in commune bonuui fidclitalis aucboram et bonestum cum utili propusitum, quanupinm circumätri]>cntibus undiquc popularium scdilionibtu et prineipum dissensionibus, nuilQ nee m\ü<i nee blauditig de statu sui rigoris avel- lerc ])osäunt aut pelliccre, quominus, conlompta rcrum suarum funditus jaclura, « subter ipsas perfuli^ fauces fidei corlent non perdere jura? proinde noverit tota sancta dei a^celesia et in omni populo noslne fidelilalis integrilas presentium sciliccl cl fulurorum, quuliter diva« memoria« senior nostcr et anlcccssor lercius Ollo videlioct imperulor auguslus veneral)ilem virum Uuerinbarium juge ejus scnilium et Gdei bong conslantiam attendcns divina dispcnsantc gratia sancln« Argontoratcnsi leode* M si(i> ordinavit et prcfccit episcopum. posl tanli itaque imporatoris ab hac vila disoessom vetus inter |n]os'' a puoris propagata faniiliaritas et ea. quQ cum tali ossäre nobis erat,
•J B ilcfruJari. b) n iortk etat» Rit$ im Ptrpmunt ttniekirt.
40 1003
■parentele et consanguinitatis affinitas prefato persuasit antisliti, cum ceteris, quorum infmitus est numerus, nostrse manus dare fidelitali, ut deo preside Concors populorum et principum nobis concederetur clectio et hereditaria in regnum sine aliqua divisione successio. fecit ilaque misericors deus pro voto nostro quod suum erat ; diabolus autem nostrara sitiens interturbare lelitiam seminarium quoddam erroris invenit; sed gratias 5 deo in ipso conatu prostratus et ut semper inefficax et confusus erubuit. nam quorun- dam tunc temporis dissidens a nostra subjectione collegium predictam venerandi prcsulis sedem hostiliter incurrens et in nostri nominis injuriam ea, qu§ in Iota urbc et §cclesiis intus erant, spolia auferens nostri videbatur proveclus desolari priniitias. sed pia manus dei, que numquam in se confidentes deserit, cito et cum pace bona lo talium rebellionem sedavit et nostrse dominationi fideliter subjugavit. ne igitur tanta urbs immo sanclfE dei genitricis aecclesia, quia sua ex toto recipere non poluit, nostro non sublevaretur auxilio, communi tam episcoporum quam et principum nos- trorum consilio et inprimis Herimanni ducis assensu' prenominato presuli üuerin- hario suisque in perpetuum successoribus in nostram et nostrorum precessorum 15 sive successorum memoriam tradidimus et per boc regale preceplum confirmavimus quandam * abbatiam ancillarum dei intus in urbe Argentorato in bonore sancti Stepbani protomartyris Christi institutam cum omnibus eidem abbatije juste et legaliter pertinentibus in quibuscumque pagis, comitatibus et leritoriis, hoc est mobilibus et immobilibus, areis, aedificiis, servis et ancillis, terris cullis et incultis, 20 agris, campis, pratis, pascuis sive compascuis, vineis vel vinetis, silvis, forestis, venationibus, aquis aquarumque decursibus, molendinis, piscationibiis, viis et inviis, exitibus et reditibus sive cgteris, qu§ quolibet modo rite vocari possunt, utensilibus et appendiciis eo tenore, quatinus prefatus episcopus Uuerinharius suique in perpetuum successores liberam de eadem abbatia deinceps babeant potestatem as absque omni personarum contradiclione et molestatione, restituendi et in usus feccle- siae, quicquid inde sublatum erat, omnibus modis reformandi. et ut haec nostrae traditionis auctoritas stabihs et inconvulsa permaneat, hanc nostri precepti paginam post conscriptum manu propria roboranles sigilli nostri inpressione insigniri jussimus.
Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi | *>
Egilbertus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovil ; Data 18 kalendas februarii anno dominicai incarnationis 1003, indictione 1, anno vero domni Heinrici regnanlis 1. actum in Diedenhoua.
JB aus Strafib. Bez.-A. G nr. 8 or. mh. c. huUa peml. cMapsa. Es hcfindet sich ztcar rechts von der Signumszeile ein nahezu kreisrundes Loch von etwa 4 Centim. Durchmesser '-^ ; aber 35
1 In der vita Heinrici II imper. des Utrechter Bischofs Ädalbold heisst es von demselben : jnssn et consultu regis dictse ecclesige (Argentinensi) abbatiam sancti Stephani in recompcnsationem dctri- menti a se illati tradidit. Man. Germ. SS. IV, 687. Thietmar chron. Hb. V, aus dem Ädalbold schöpft, sagt unbestimmter : excepto Argentinae dampno, quod idem jussu et consilio regis de sua proprietate
et abbatiam in eadem urbe sitam reparavit. Mon. Germ. SS. III, 797. 40
2 Die beiden bei Bömer-Büchner Siegel deutsch. Kaiser und Könige S. 22 beschriebenen Siegel Heinrichs II haben 7 und 7 3/4 Centim. Durchmesser, nach neueren genaueren Messungen 74 mm. und 77 mm. K. Foltz Siegel deutscJier Könige und Kaiser 911—1024 i. N. Archiv f. eilt. d. Geschichfsk. III, 41 ff.
1003 4t
fttr^Kmif teifftn tkh an dem Bande drinrii,^,! auch mmM dtmk äi» Mmttt Pikhmi§ 4m Pergament» Spuren einet anf(iedriiekten tkegeU. JJer tmttn Btmd itt vmgitogim «wl M von li »ich deckenden J^tMettOdtem dttrMoM >. Der VdUMMmfiitrick im Jftmiym— i»t erkennbar. C Gedruckt darnach üaUia chri»t. V imlr. p. 4ß6 »r. 10; BMfßn AU. Mpl. I, US
nr. 182; Würdtwein Nota »üb», dijd. VI, 150 nr. 75; Ortmdiditr HM. iAU. I p. j. p. 191 nr. 357. — Mhmer nr. 924; Stumif ■■' ",'/. Vrrgl f! - < f •hrh. d. deuUtk. Beicht u. Heinrich II, Bd. J, 230.
51. Buchof Wernher I ton Slraßhurg beurkundet die ihm ton Köniij Ilem- w rieh II gemachte Schenkung der Franenabtei >S't. Stephan daselbst UMä reyell dertn
rechtliche Stellung. \I\fttch 100.1 Januar 1.%
• In iioiniiic tloiiiini iio.stn Jesu (-lirisli. • ego Wcreiilienis " vfOiiit.il.' li.-i Argenliin; civitulis episcopus uuiversis Chriäliani '' Hominis ciillürihu» tüia ni;i;.'iiii quam parvis ex clero et populo salutcm in Christo Jesu. rnm pro tempore, svAt
15 quo quisque in Tinea domini id est Qclesia vivere et operari debeat, cuilib«! m;.'i- luudinn sit, ut aniiiiQ su^ prospiciat salutem, ego post iunumeros »udores. (]un> pro lidelilulc Qclcsig, cui deo auclore prcsidere visus sum, et pro statu nguj Irui- corum et domini mei regis Hcnrici dilectione •= , inpctravi a prefato domino "^ r<gc gubcrnationem ubhati^ sancti Stcphani prothomarlyris in Argentina id est Strazburc
ao civitute, que antea nuUam de tcmporalibus prebuit vel debuit subjectionem, median- tibus hoc principibus llerimanno "^ duce, Erneslo palalino*, Berengere ' defensore, preseule Moguntinu urcliiepiscopo Barto«^", ea dumlaxat ralione, quatinus de facul- tatibus illius repararem episcopalcm sedem, que cum ^dificiis et officinis claustra- libus deslructa fuit per dissensionem quorundam principum electioni prefati regis
86 repuguanlium. poslquam vero deus conlirmavil ei ^ rcgnum illis subjugatis terraque siluit corum eo, cum accepisscm ab eo prefalam abbatiam disponcudam, iospecto dei timore, conmunicato conäilio pertractavi conputando omnes curias et possessioDes a primo usquc ad novissimum inspeclis singulis ejusdem loci privilegiis et cartis et tcstamentis. inveni itaque in scriptis Adclberli ducis, qui locum fundavit, et in
ao privilegiü Childerici regis notatum infra nmbilum vclcris muri a media porta meri- diana versus Hnisrham cuui ipsa aqua usque ad lalam stralam, que ducit a porta magna occidcnlali usque ad portam juxla magnos et inquadros lapides muri *, cum omni suo jure et seplis clauslri et mansionibus qualuor canonicorum et cmunitate', cum muro et anlcmurali, suburbiis, vicis, aquis, piscacionibus et aquQ decursibus,
^' |iuscui3, coti]>itscnis. ^lu ;^ i,r:iii^ inniii.u.; iiiiiiwriiii. i;i.,|-j^ prpp;.i;i,;i.n«; insulis
•] C Wcriilicrus. h] au/' lUim euu ^icuA.'«- i/ii^J. «:, tliu Vt.i»m m»tf*(klU». QttMiidur trfimtt «ustinui. d) C om. domino. e) C IlermMDo. (] C Bwagtrn. g) Btrto an na<kir«jtirk Kit u ttlui»t roa »uitrtr ttutt tptitrtr Btmd timgt/tft. b] C Uli. i] B <
• lieber diese Art der lieaiegelung, die llnlliniiiii >. A. I-mI: a. a. O. S. 13 f.
*> « Ffaltgraf ton Schwaben, der erste der n,nltii(i.-lMxr ist. Ver^. Wait: D. Vcrfassnngty. Vit, 169 mal. f.
> Bardo Ersbiachof von Main*, 1031—1051.
* Diese topographischen Anffoben eri>rtent (Jbrfthl AUot. rrr. proitrom. j . ■> ;' !.■' >>i;'-ti.- m» Localgesch. d. St. Straßb. S. 33—27.
«
42 1003
usque ad limites infimos terminorura ville noncupanle Boteburn" et in nova Irans- posicione Sckiltenchein ^ , decimis , terminis, campis, quesilis et inquisilis, cum Omnibus usibus infra fluenta Reni usque ad confinia de allode comitis Hugonis Ckoreka'= noncupante et indc Ecchefrydeshein '• , Hitlendorf, Wolgangesben " , Rodeshen f , Mulenhusen ^ , Wulfricheshen '' , Regeneshen ' cum omnibus eorum 5 allodum pertinenciis ; in privilegio vero inperatoris Lotharii primi supradicta singula rememorata et roborata, quin etiam ab eo data Lupoleshen, Lumereshen i ad lumina concinnanda '^ , Wanga, Othenlien', Nunnewilre, Gundeswilre, Wibeleshen", Polsen- hein ° , Egeshen ° ad p ceteros usus. Hirmingardis quoque imperalrix per manum propriam et manum ejusdem imperatoris Lotharii dedit Mumzinga i cum sua impe- lo riali integritate. quorum omnium jura et debila et quanlitates, sicut nos invenimus, in veredali carta describi jussimus et, ne in oblivionem fleret, vicedomino loci Erboni canonico et Linsindg ' secunde abbatisse commissimus. et in signimi adeplg subjectionis et sublementum despoliate majoris domus transtulimus inde crucem auream et argenteam et capsas duas cum reliquiis preter cetera ulensilia. ne vero i5 tarn antiqua et venerabilis congregatio de insolita subjeclione intollerabilius con- turbaretur, diligenti et pio studio slatuimus ^ eam honorare cum omni communione et paritate claustralis religionis et fratern§ societatis ila dumtaxat, ut preler sub- jectionem ömnia jura sua illibata permaneant et abbatissa inter alias abbatissas in conciliis episcopalibus mediam et oppositam sedem optineat et in obsequio alicujus 20 ejus sororis vel canonici omnes canonici civitatis" ibidem conveniant et exsequias devote peragant ipsique nobis vicissitudinem reddant similiter faciendo. sed quia certas habent staciones, in sollemniis vocari nequeunt in augmentum chori, sed si alio tempore vel necessitate , quod absit , vel caritate invitati venerint , quia de secunda, ut prediximus, sede civitatis sunt, in sede opposite mens§ honorentur, 25 quoniam et nos pro necessitate reparandorum consultu tarnen discreto inminuimus et tarnen describendo discrevimus cottidianam eorum prebendam, qu§ major celeris inveniebatur, et in quadam manuali cedula memorialiter conscribi fecimus non in perpetuum sed ad presens negotium, donec facultas rediret reformandi in pristinum plenitudinis statum. ne autem oblivio deleat vel posterilas in pejus vergat, hanc ao paginam conscripsimus et sigillo nostro roboravimus presidente et annuente Lint- sinda secunda abbatissa, Erbone canonico vicedomino et cetera congregatione, Brunone majoris domus preposito, Erlone decano, Werenbero * cantore et custode , Hezelone scolastico, presente toto conventu. conplevimus autem bec anno incar- nationis domini 1005, indiclione 2, epacta 26, concurrente 6 feliciter amen ". 33
B aus Straßb. Bez.-A. G nr. 9 or. mh. c. sig. int. subt. impr. delapso. Farbe und Besduif- feiJieit des Fergmnents sowie der gesammte Schriftduiracter von B sind in auffallender Weise den nr. 25 und 28 ähnlich, so daß man fast versucht sein könnte, sie alle drei einer Hand zuzuschreiben. Jedenfalls unterliegt es keinem Zweifel, daß alle drei Stücke zu gleicher Zeit entstanden sind. Man fälschte vmhl die Diplome Lothars mwJ Ludwigs, 40
a) C Betebftrn. b) C Schiltenchen. c) C Corke. d) C Ecchefirdeshein. e) C Wolfgangeshein, f) C Rodeshein. g) C Mulnhusen. h) C Wolvericheshein. i) C Regenshen. j) C Bomershen. k) C concremanda. I) C Otenhen. m] C Wibelnshen. n] C Bolsenhen. o) C Egishen. p) C vel. q) C Muncingam. r) C LinUinde. s) S statumus. t) C Wernhero. u) S Von 45 complevimus — amen von derselben Band nie Barto geschrieben.
1003 - 1007 43
um detn JietitM- und UechUntand der Abtei St. Slrjikam beim Ueberftmgi m dt« bi»Mf' Ikhf. Gew<Ut ein m^tgUrhul hiilieii Alter und erlauchten üngnmg tu fAem. Di* Anf- r*. gung aller drei ürkundtn tcird »icher bald nach der VerUihmng Kaiter tUimrifl' I ■' rim in. Januar i(Mi3 antutetten »ein. Die dvnmaktgitdim A»§tbm dtr VrkumU :, Wernlu-m, da» Archirpitcoiiat liardm »ijicie die DaUrm>g$ttüt, imd tfUxn Zuthalm
utul ihre iJincrejHtM nicht im Stande, die Echtheit den^ien tu tnehfUtern. C coli. ibid. it fiiKc. 2011 coj). mb. lec. XII.
Gedruckt nach B bei Würdtwcin Nova tub$. dipl. VI, ISl nr. 77; OrtmdidUr UiM. ttAU. I p. j. p. JUS nr. atiJ; Orawlidier Oeuer. itUd. I, 681 nr. :t5. A'ocA einem Vidi-
10 mu» de» judex curie Arijentin. von 1300 Märe ä3 ihr. 2 proxim* pott dominium
Indien) bei Schiller Kimiguh. S. 5.M = LoffuilU pr. p. 34 = Likmiff VII, 3, *77 nr. 153; SchOi>fiin Ah. dipl. I, 147 nr. 184. — Nach eimem Viimmu vm J3S6 OmOt- man De epiac. Argenl. p. 45 = Tenteel Hittor. vindie. app. p. 89 = Eeeard Orig. JIab»b. }>roh. nr. If. Xach einer Copie in einem Codex der Wiener Bibl. Herrgott
IS Geneed. H(U>/ih. II, 100 nr. 161; ebenfaa» nach Copie Oallia ehritt. V intlr. p. 497
nr. 10. Vergl. Uirtch Jahrb. d. deut»ch. Reich» u. Heinrieh II, Bd. I, 330 tmd WiU Beg. d. Eribi»ch. von Maine XVII nr. 140. Mit Unrecht halten uamentli^ a^f jeme chronnlngiurhen Notizen »ich stützrtul Obrecht AUat. rtr. prodrom. p. 194—189, Ternttd 1. c, Ludewig Beliq. mantucr. I, r,2 untl da» Corrigendenverteiduuli bei SMpfUm Ab.
ao dipL II, 639 die Urkunde alt unächt verworfen.
52. Av/zeichiwiff über die der Kirche St. Thomä in Straßburg nementtiek von den Straßbnrger Bischöfen, geschenkten und entlegenen Oüter. [A'acA 1007.]
In nomine sanctQ et individuQ trinitatis amen. nnrralur, ut in antiqiiis Tero temporihus qnidam Argcnlinensis civitalis antistes Adalnohc nomine inibi pro reme-
■£, die siin- nnitnfr in honorem sancli Thomre apostoii a>rlesiam constnixerat ' cl de predio Iicredituli pulrum Iradilione sibi concesso in Guogenhcim marcha mansas 6 et vicum Adclnoheshoven cum omnibus pertinenlibus et Aldorf paritcr el in marcha Molicsliemero vineas 0 illuc in peq)eluam dotem dedcral. et si quando necesse fiiissol, de tribiis ])redictis villiilis specialiter Guogenheim, Aldorf, Adelnohes-
ao hoven locliim neclesinR conslrui insliltiil, pnelcrniissis tarnen aliis soniliis. el ul istud vero prcscriplum firniius cl vcrisimilius sit, prefalus episcopns eadem in prg- senti reqniescil rocclesia. deinde vero sanclus ac vcncrabilis Kihuuinus ejusdem aposlolicro calliedm; episcopns' villns Ilugesuiiilare, Caroldesbalic el Sunthoren cum mnnsis 11 cl dimidia el omni fnmilia ad quendam llumfridum de Ilalia nalum
ac Iliigonis ücrmano filium eniens pro remedio animte suq fralribus sancli Thoma» pcnitus ad annonam Iradiderat. et in eadem marcha Sunthoven quendam seirum nomine Olonem cum omni suo predio, quod posl obilum vilie suip reliquerat, fra- lribus ad annonam tradidoral. cl ut islud crcdiliilius conslct, sallcm eodem prediclo ser\'o occiso cuidam prcdicla» congregalionis fralri Ilildiboldo nomine in eodem
40 tempore preposito consislcnte , ul dignissimum fueral, fralrum ad serrilia uueregdd presenlntus erat, vicus autcm Morsuuilare ad f(;>cundilalem 14 carradanim vini et omnia ad eandem marcam ])erlinentia ab prediclo episcopo ad liberos populos pro-
> Adahiorh, liinchof «wi Strasburg in den entern Dtcemmien de* 9te» Jahrh. IVryL M«r die Qritm- dum) von St. Thomas D. St-Chron. IX, 739. - Bichwin Bischof ton Straßburg, 916—933.
44 1007
prio censu erapta et in lUachirecha marcha mansas 6, quas ad Eburliarltum comi- tem emerat, pro remedio su§ anim§ fratribus ad annonam tradita sunt, et quendam vero curtem nominatum Chorcho, quem idem episcopus Rihuuinus ad quendara Hugonem de Tettenuuilare genitum prefati Humfridi avunculutn acquisierat, fratri- bus pro remedio sug anim§ tradiderat. et ut credibilius maneat, familia ejusdem 5 curtis Chorcho videlicet Balze et ejus frater Disso cum c§teris comitantibus in longo tempore ibi in servitio manserant, usque dum potentes domini inde injuste detraxe- rant. silvam quoque nominatam Munilslaht, quam isdem episcopus Rihuuinus de predicto Hugone suo censu conduxerat, fratribus ad annonam tradiderat. in vico autem Kippenheim curtem 1 et dimidiam partem secclesiae ejusdem vici et villulam 10 Langisesuuilare de Hugone comite Hohenburc regnante prefatus Rihuuinus episco- pus conquisierat et fratribus tradiderat. sine his vero superius titulata , qu;e predic- tus episcopus Rihuuinus proprio censu emerat, restant hsec sequentia, que et alio diverso labore acquisita sancto Thomae tradiderat : hoc est Udenheim cum pertinente servitio et superiores Hugesbergen et inferiores Hugesbergen cum pertinente servitio, i5 in Mollesheim marcha mansam 1 et in Muzzeca marca curtem 1 cum vineis sub- jacentibus, Gottennesuuilare cum pertinente servitio et in Argeresheim marca quic- quid viniferi ruriferique ruris situm est et in Altbrunnun mansas 2. ad hsec vero quidam Argentinensis eclesiae episcopus nomine Ruodharttusi in Ekkiboldesheim marca curtem 1 et ecclesiam sanctae Aurelije virginis cum decimis et cum aliis 20 servitiis et in Dunginisheim marcha et in Muzzeca marcha mansas 4 pro remedio sug animg fratribus sancti Thomae tradiderat in annonam. quidam Eburharttus clericus et heremita in predicla marcha Illechirecha mansas 2 et dimidiam pro remedio suse anim§ fratribus sancti Thomae penitus ad annonam tradiderat. de aecclesia autem sanctae Aureliaß, quam tunc temporis Vvalzo presbiter vetulus rexit, 25 prefatus Ruodhardus statuit episcopus, ut fratres sancti Thomg singulis perpetua- okt.if.is liter annis in vigilia sanctae Aureliae ibi vesperos celebrent et in die natalis ejus a presbitero secclesiae dimidium tritici accipiant modium et unum friskingum cum vini situlis duabus et quarta situle parte claustralis mensune. et hoc vinum non novum sed vetus esse debet". 30
Quemammodum quedam de superioribus memoratis de monaslerio sancti Thomae injuste detracta sint, notum sit omnibus fidelibus ista legendo insequentibus. post-
quam Ruodharttus episcopus delinquendo contra gratiam imperatoris '' de
honoris culmine segregatus paulo post venia usus in episcopatum redierat, ad revo- cationem cujusdam Guntrami militis Hugesuuilare et Caroldesbahc sibi suoque filio 35 in beneficium prestiterat et in hodierno die de episcopo Ödone necnou Erkanbaldo episcopo^ ad eandem similitudinem perstat detractum. insuper vero curtis nomine Gorcho de eodem episcopo Ruodhardo injuste detractus est, quia — quemammodum
a] Der Passus von de secclesia autem — dcbet ist von einer andern nicht viel spätem Hand ein- getragen. Es folgt ein leerer Baum von der Breite einer Hand, b) Lücke von 10-15 Buchslaben. 40
1 Ruthard Bischof von Straßburg, 939—950.
2 Udo Bischof von Straßburg, 950—965; Erchetibald, 965—991.
1007 — 1039 46
ad monaslcritim sancti ThomQ traditu.s crnt, o primordio narratur — cuidam militi Udo nomine de Tettenuuilurc gcnito in familia Mullesheim marcha oocisionetn iacieoli postca pro reconrilialione cpiscopo Hihuiiinu in proprictatcm eiindem curl«m dona- Tcral. illo autcm non posl longuin l(>inpu.s pro remedio sug aniio^ illum fralrihn^ & ad nnnonuin tnidideral, Hiiodulfo ndvocalu existente, cum leslibus Manegoldo, A<lal- noho, Erleuuino CQterisquc pluriniis. in marcha Gottcnesuuilare mansf 12 sine MÜca terra et in marcha Aithrunnun mansns 2 et in marcha Bcreheim dimidia mola de monoslcrio sniuHi TIioiiiq nunc tcmporis dctrantn sunt, et tamdiu in fVatnun aer- viliü rul.s<;rant, qiiamdiu Fridericus abbatium tenucrat. qua relicta crga qiiaoopum
10 Erkaiihaldiim cadem cum suo censu sibi in bencficium conduxerat et postmodum SUD militi Voccozoni in bencficium prestiterat. et poslquam Fridericus obiit, Adal- berlvis advocaliis predictnm Voccozonem sibi ad militem conquirens dedcrat illi predicla in beiieficiuin. et hodio ita pcrstat. in marcha Mollcsheim mansam 1 de codom monastcrio detractam Krkiiitbnldus cpiscopus Ilemmoni suo servitori in bene-
is ficium prcstitcral , quam antea quidam frater Odolfus nomine nccnon doclor 800I9 habucrat usqtic ad obitum vitre.
T aus Strnfil). Tfiom. A. docnm. hint. lad. 1 (pririUgM) or. wib. lit. ptU. tmt tig. Fom emtr Hand tk» Uten Juhrh. mit Auanakme einer 8ÜBe vom Anfang bi* Emil fitckritttm. WM die schriftliche Fixirung de$ BetUMatamin «M A. Tkoma», matkitm üe KMm 90 im Jahr 1007 voUaUmdig niedergebrtmnt war >.
Gedruckt ebautamaeh bei SeMpftin AU. dipl. I, 143 nr. 179; WStrdhmm Nvta m&f. üfL V, .K7 nr. 13» =-■ GraiuiiiUrr Hist. d^AU. I p. j. p. ISS nr. SM; Ch. Bekmidt Hi$L du chap. de t. TTiom. p. 285 nr. 2. Nach einer Copie bei Sdutiegaiu L'fgt. de t. Tham. p. 283.
» 53. Bs wird bekundet, daß Ezzo dem Kloster de.t heiUffen Petrus ih Straß-
burg Qrundbesitz mit Hörigen zu Jtitenheim unter getrissen Bedingungen für Bischof Wilhebn geschenkt habe. 1039 Straßhur/j im St. Peterskloster.
: In iKniiine snnclro el iiKiividiKi* Iniumtis. j nolitig non minus prgseiilium quam fulnronim cominondare cupientcs hanc conscripsimus cartulara, quendam non ao infimg nobilitatis virum Ezzonem ad sancti Petri apostolorum principis monasterium, quod Unillehelmus pntsul venerabilis ante porlam Argentin^ civitatis instiluit*. ad Julonhfim^ mansos diios et dimidium cum quinquc mancipiis trndidi.sse ea vidol; ■' I rationc, ut idoni i)rn>sul sibi econtra sex mansos boneficii pr^jstarct et insuper i ejus pucrulo pnvbendam in domo sanctae Maria; compararct. et ne ipsa Iraa.w '
as ' tr«ft<r dtcMM BromA gM et fireOit^ heim tUerem ZeugmS ah ieujeitigt Eamigtk^m: VmrgL D.
St-Chroii. IX, 729 : donoch also raon tAlto noch gotx gcbnrt 1007 jor, do vvrbraat« Mot Thomkas kirrho nnd oarh nntcr frowen manster gorwo mit bricfMi niid bftchorn nnd om»m«at«n. Dum tritt ergäiucHd die Noiis der im Anfang des Uten Jahrh. ge.vhriehenen Annale Argen). : a. d. 1081 tcrinm »ftiirti Thomo »postoli in ArgonUna a Wilholmo fons«rratar et Muicti P«lri ab 40 inchoafur. Aftm. denn. SS. XVIT, '"<.
« (fr. not. 1.
' Unter den moiiemeH OrlemutKH nnV» mmt wku ■'-
HtmOktim V
4ß 1039 — 1040
postmodum posse videatur adnullari, nomina testium hanc eandem videnlium placuit attitulari : Gozzo, Burgliart, Hiltevvin, Uolcvvin, Naniger, Ozzo, Bernhart, Gezo, Uuallliere, Ruothcre, Erncst, Erlfrit, Birihdilo, Ernest, Jsinhart, Alberich, Uualthere, Reginger, Adalbreht, Folcolt, Snelhart, Gnammo, Benzo, Gerolt, Benzo, Uocco, Bezelin, Gotefrit, üualto, Drudnian, Adalbreht, Adalgoz, Alberich. acta sunt 5
autem hgc in eodem monasterio anno ab incarnatione domini 1039, indiclione 7, iinperante Chuonrado secundo et filio ejus lercio Heinrico, comite Ilugone. Uuice- linus notarius presbiter indignus scripsi et subscripsi.
JB aus Straßb. Beis.-A, G fasc. 4785 or. mb. Ut. pat. «im« sig.
54. Fs wird lekundei, daß die Freien Wezil und Hatto für 70 Pfund Silber, 10 die sie von Bischof Wilhelm von Straßburg erhalten, Grundbesitz zu Ruestenhart und Wittersheim dem Kloster des heiligen Petrus zu Straßburg übertragen haben. 1040 Straßburg im St. Petershloster.
': In nomine sanctae et individujE trinilatis. \ omni commendamus presentig necnon posterilati futurg, ut Wezil et Hatto viri conditionis ingenuae a domno 15 venerabili Willehelmo Argenting sedis episcopo 70 argenli libras acceperunt et, quicquid predii ad Ruochesheim' videbantur habere, et ad Uuitheresheim 2 mansum unum et dimidium, eodem prsedicto episcopo rogante, ad monasterium sancli Petri principis apostolorum , quod constructum est ab eodem Willehelmo ante portam Argenling civitatis, nuUo contradicente tradiderunt in omni utililafe scilicet banno, 20 areis, edificiis, campis, pratis, pascuis, viis, inviis, aquis aquarumve decursibus, silvis, cultis et incultis et omni ulilitate, quam ibidem videbantur possidere. acta sunt autem hec in pago Alsatia ante porlara Argenting civitatis in eodem monas- terio sancti Petri, in comitatu Hugonis, anno ah incarnatione domini 1040, indiclione 8, sub Chuonrado imperalore^ et 14 anno regni filii ejus Heinrici tercii*, bis testibus 20 hgc videntibus : Hildeuuin, Hezil, Eberhart, Walthere, Eigilwarl, Heriger, Uuille- breht, Gozzerat, Gnammo, Hicekint, Berihger, Jsinhart et frater ejus Benzo, Alberich, Engilman, Bezelin, Uuallo et frater ejus Drudman, Gezman et frater ejus Benzo, Azzo, Benzo, Gnammo, Hesso, Hezil, Uuolfganc, Burghart, Berenhart, Uuezil, Reginolt, Benno, Hezil, Esscerich, Cuono , Benno, Odalrich, Hizekiut, 30 Alberich.
B aus Straßb. Bez.-Ä. G fasc. 4721 or. mb. Ut. pat. sine sig. mit der gleichzeitigen Dorswd-
notiz carta de Rftchesheim et Witteresheim. Gedruckt ebendamaeh bei Schöpfiin Ah. dipl. I, 160 «r. 201; Würdtwein Nova subs. dipl.
VI, 197 nr. 90 = Grandidier Eist. d'Äls. I p. j. p. 337 nr. 393. 35
1 Buestenhart bei Ensisheim, auf der Stätte des frühern Dorfes Bueschheim erbaut. Vergl. Stoffel Topograph. Wörterb. des Ober-Elsasses S. 465. Gratididier l. c. vermutliet Bichtolsheim darunter.
2 Wittersheim bei Hageimu. Gi-andidier l. c. substituirt das heutige Wittisheim bei Markdshcim. 8 Kaiser Konrad war bereits am 4. Juni 1039 gestorben.
* Die Begierungyahre Heinrichs um 2 zu hoch angesetzt, da die Epoche auf 1038 April 14 fällt. 40 Sc^te sich die Angabe des Datums sub Chaourado imperatore allein auf die Handlung, alles üebrige auf die Beurkundung beziehen ?
1052 m
55. Da» ßomcapitel von Straßburg thut kund, daß e» nick mit den Ainper- wandten des ehemaligen Straßburger Canonieua nachherigen Eribijtchoft wm Raven»M Ilunfrit über da» der Kirche der heiligen, Maria vermachte Out /Imbraek amt- einanderge»ettt habe. \1052 Mai\.
s In nomine sancUe et individuQ Irinitalis. nolißcamiu Omnibus tan Moel^
nicIesiQ ({iium nostris fidelibiis, ((uulitcr Hiinfrit Argentinensis SBOclen^ prius quidem cuiiunicus, pusU-a vero Huveiinas arcliiepiscopus ' predii sui, quod nominatur Im- hrioca, cujus ipse licrcdilurio jure possesor exüliteral, sanclain Mariatn Argealiucnsis scilicel ircclesio absque omni contradiclione feceril hcrcdilariam ' ; quod tarnen poat
10 beatum illius uhilum ^ sine conlradictione et inpugnalione suq sororis Adalheidc * ejusquc, filioruin liherc oblimTc nequivimus. ergo nc jure lege contraditis ffurlwria noslra uliquo couamiiio exhcredarelur vel lotiens in propriis pvrlurbaremur, Tiaam est nostris fldclibus, quatenus ora hianlia ubstrucremus et pro plcna reconciliatione uliquid beneficii eis concederemus. cessimus, acquievimus consiliis nostrorum et ex
15 nostris proprittatibus parle sublracta voto adversantium nobis s' ins, ut post-
huc, üinui cüiitruversia supitu proslrata iinmo penitus abscisa, tr<i<Mi.-. iii>erc ulendum sit ullorius. cognoscanl igilur tarn posteri quam presentcs et cognitis siut testes, quod Adclheilh consensu filiorum suorum hoc se abdicavit patrimonio supra pre- notato, quod Ilüufrit sanctg MarJQ contradidit pro suq parentumque animarum
ao remcdio. probabiiium ergo teslium subnotenlur nomina , quonim incxpognabili losliinonio isla sunt consignaln. sub prcscnlia Ili-inrici imperaloris sunt tcstes eptt> copus Rumolt *, Oebehart *.
B aus Straßh. Bts.-A. 0 tue. 2707 or. »b. lit. pat. iüu tig.
Oedmckt aus Üb. Bat. 1347 6m WürdiMitin Nova «m&«. dipi. VI, 331 nr. 96 ^ QrmMttm
« UiH. iVAU. I ;>. j. p. 269 nr. 418. — SdnKiM. Urk.-Brg. nr. J3C7; Shmpf mr. SSIB,
deasfn Ddiirung ich mich atuchließ«. Koütr Hemrick III urhmdet lOM Mai 13 m
Straßburg für das Bitthum Mein.
1 Ueber Hut^frit von MtM^fOgart'WOifingtn $. Finitnbtrt. Urbrndenb. I, 6 tmi St, Wirtrmh. Gfuch. I, 565 und 585, OimbrtdU Otatk. d. dmtM!*. Krntert. II, 645, attimdorg Heimridit ao ///, Bd. I, 353.
- l-:* hei$»t in einer Urkunde von 1044, in der Ilunfrit da» Bitthum Sinßbmrff ' WilMm zum Erben seine» ganten vom Vater stammenden Besitte$ eintettt, daß am$fatommm mir im Ktonter su Einbruch sei, qnod, ut alia tesUtar chartol», tradidi Marie tine omni eOBVMtioB«. QfV. Würdtwein Nova subs. dipi. VI, 199 nr. 91 = Onmdidm Hit. tTAt». I p. j. p. Mt mr. 400. — aS Schweiz. Urk.-Reg. nr. 1339.
» U) kal. tcpt. Hunfrit opiscopas Raveiine in Neerot. ZieifaU. B (F»r$lmb*rf. Urtmimi. I, U). Cfr. Ännal. Altahent. wu^or. tum Jahr 1051 (Mon. Otrm. SS. XX, 805).
* Adelheid, die Oemahiin des Orafem B»Mtf vm Achdhn. ütbtr Art Kinder tfr. OrllitH 2W>
faltensi» chron. Mon. Oerm. SS. X, 71 »tq.
40 ^ Bumdt Bischof von Cnnstunr, 1051~1069.
• Oeb^art Bischof ton Begensburg, 1036-1060.
48 1052 — 1061
56. Heinricus III imperator ob interventum Agnetis imperalricis et ob servi- tium Hezelonis episcopi Argentinensis monasterio sancti Petri exlra muros civitatis Argentinse constructo prsedium, quod ex poteslate Hennonis in imperialem devenerat, in villis Rodeslieim et Ilumudesheim in pago Alsatiae et in comitatu Henrici comitis situm cum omnibus suis pertinentiis tradit. Winitherius cancellarius vice Liupoldi 5 archicancellarii et arcbiepiscopi recognovit. datum 16 kalendas julii anno domiuicse incarnationis 1052, indictione 5, anno ordinalionis 24, regni 14, imperii 6. actum Thuregii. 1052 Juni 16 Zürich.
Aus Schöpflin Ah. dipl. I, 1C8 nr. 212 stüekw. nach Wenckers Manuseript = G-randidier Hist. d'Als. I p. j. p. 267 nr. 415 i. Auszug. — Schweiz. Ürk.-Beg. nr. 1370; Böhmer lo tir. 1632; Stumpf nr. 2426.
57. FoJmar und seine Gattin HeilicJia ülertragen der Kirche der heiligen Maria zu Straßburg die Abtei Hugshofen mit allem Zubehör. 1061 Straßburg im Münster.
In nomine sanct§ et individue trinilatis. notum sit omnibus tam presentibus 13 quam futuris, qualiter ego Folmarus et uxor mea Heilicba pro remedio animarum nostrarum parentumque nostrorum dedimus nostri juris abbatiam Hugeshoven ' dictam sancte Mari§ Argentinensi cum ecclesiis, villis, vineis, molendinis, agris, pratis , pascuis , silvis , aquis aquarumque decursibus , viis et inviis , cultis et incultis, cum mancipiis utriusque sexus et omnibus appendiciis et utililatibus ad ao eam pertinentibus hac facta condicione, ut nuUi episcoporum predictam abbatiam in milites alienandi sit licentia vel congregationem ibidem deo servientem uUo modo destruere. acta sunt bec Strazburc in monasterio sanctg Marie sub presentia Heremanni venerabilis episcopi ejusdem sedis et Heinrici Alsalig comitis anno incarnationis dominice 1061, indictione 13, regnanle Heinrico quarto adbuc puero 25 anno regni ejus 7 * sub adnotatis testibus, quorum isla sunt nomina : Heinribc advocalus^. Eberhart comes*, Cuono comes, Liutolt, Ruodolf, Egino, Hereman, Buggo, Burchart, Diemar, Druhtbere, Adalbret, Erleuuin, Sicco, Sigebolo, Ruotbret, Liutolt, Adalbret, Meriboto, Hereman, Uuito, Billunc.
B aus Straßb. Bez.-A. G nr. 13 or. mh. c. sig. int. subt. impr. mutH. Von der Siegeüegetide 30
noch erkennbar: n — nus dei graüa episcopns. Gedruckt darnach Würdtwein Nova subs. dipl. VI, 230 nr. 100 = Grandidier Hist. (PAls.
II, 118 nr. 463. Nach einer Copie Schöpflin Als. dipl. I, 170 nr. 215.
1 EitK Gründung des Grafen Werner von Orieiiberg, nach Grandidier 1. c. des Vaters von Folmar.
2 Wofd das Ordinaiionßjähr gemeint. 33 8 In einer Schenkung von Gütern in der Ortenau, die Sigifridus vir militaris magna Francornm
ex stirpe progenitus an das Bisthum Straßhurg macht 1070 October 7, heisst Heinrich principalis advocatus ecclesise Argentinensis. Straßburg Bez.-A. G nr. 14 or. mb. Ut. pat. s. sig. Gedruckt bei Schöpflin Ah. dipl. I, 174 nr. 221; Würdtwein Nova subs. dipl VI, 243 nr. 103 = Grandidier Hist. d'Als. II, 127 nr. 471. — Dümge Reg. Bad. S. 21. 40
■4 Eine Bertha comitissa uxor Eberhardi, die Zehnten an die Straßburger Catliedralkirche schenkte, erwähnt in einer Borsualnotiz einer Bulle Leo IX für die Abtei Altorf, von Grandidier Hist. d'Als. II, 125 in die 60er Jahre des Uten Jahrh. gesetzt. Vergl. Schöpflin Ah. dipl. I, 165 not. c.
1089 — 1094 40
58. Bischof Otto von Nlraßhurg überträgt auf VeraHlaMtuug WankariM Orwnd- besitz, den dieser in der Gemarkung Wolxheim als Lehen besessen und für ii Unten aufgegeben hat, den Canonikern des Straßburger Domstifts. 1080 Mai 30.
In numine sanctai et individun; (rinilalis. Otto dei gralia ArgenlineDsis epü* B copus. (juoiiiain nos praeter solilum dei gralia familiäres noslros ila semper di! inuH, ul ctiaiit liom-sta ]>(>lciilil)iis aliquando annucreiiiiis. cr^^o quod plurimiit debui: Ulli siihlruliere itiliuiu-stum putuvimu». ituquc Wanhurdi tidelu Doslri pelir, .> condescendimus votoque ejus in hunc quem diccinus modum assensum pnebuimus. ipse enim a nobis hoc graluita acquisivil Servitute, ut sex inansos, quos in Volkol-
10 dcsheiin innrcliia heni^ficiiili jure {wsscdoral, alterius beneticii redilu hoc est 11 denuriuruiii unciis libere rcdemplos fratribus beuta; Muriie in priucipali mooasterio scrvietitibus ea traderemus conditiüne, ut ipse et poslvri ejus heredilario jure absqoe omni contradicliüne possideant et in anniversario prsefati Wanbardi quiuqae siclos Argenlinensis monela; quülaunis pcrsolvant. hoc etiam, quia noslris pl:i<:.t
ir. fidcllhus, liiic qua prn'lihalum est tradilione firmavimus et sub advucali Ileiuru i crelorüruiiique subscriplorum testium asscusu siguavimus. Hurchardus pnrposiliis, Hartwig dccanus, Hezcl arcbidiaconus, Anshelmus camerarius, Herold canlor cajteriquo confratres; Friderich dux', Cuonrat, Walthcre, Ludewig. Hereman, Otto, Cuono, Munno. acta sunt \\wc anno incarnalionis dominicis 1089, indicliooe 12,
») 3 kaleudus junii, luna 4. Manno notarius scripsi et subscripsi.
Au» Würdttctin Nova »uhs. dipl. VI, 353 nr 107 — Grcmdid... ii.~,. iTAk. II, J'-i nr. 501 nach dem Hb. mü. 1347.
59. In der Dotationsurkunde Hildegards^ und ihrer Söhne für die St. Fides- kirche in Schletlstadt unter den Zeugen : Burchardo majoris ecclesie preposilo. 83 Hcroldo cnnlore, Wornbero camerario ceterisque coufrairibus, de sancio Thoma Cunonc preposito, Mauuone ceterisque, de sancto Petro Hezclino preposito', Cunibcrto. Jübunne cclerisciuo quam phirimis ejus ordinis. acta sunt hec anno ab incamatione domiui Jesu Clirisii 1()UI, indiclione 2, regnauto M'-:- '■•• 'piarlo impcrnlorf ""'''/.
Aus Würdtirriti Xnrn »uhs. di'iif. Vf. ?5<> nr. 109 — (immdidier UiM. ttAl- 80 nr. 510 nach dem verlornen Origimd im ehemal. ijtraßb. bitchö^ A.
Nach einer Copie bei Beatua Hherninu* Rer. gtrmtm, I. III p. 153 = B. Uert Chron. l VII p. 4 = Crutitu Anmd. Suec. jxir» // /. VIII p. 385 = Gm fpisc. Arg. p. 311 — lA%ifuitte pr. p. 3S -rr Herrgott Gemeal. HaM. II. U 1 — Vorhin Not. hi.itor. nur la rille de SchUMaät t. :■ 7" ' T' ' 8B p. 101 mtt der falschen Datirung 1044.
I Friedrich I am dem OetdtMU der Hohetulunfem, Hertog ton Stiimabm mtd OmUl, Bmiir 4m
Binchofa Otto, 10'J7—lt05.
8 Ueher HiM.y.tr.l. ^lie Mittler dei StaufUehen Geiichlecht!) rernl. f^iüin Wirtrmh. Orx*. Tt, » um) 3S9.
*) * £* »cluiiii mir <iiisf y.i-ii.hi.i ' riO/
Fn'etlrich II iwi Si-hicaben dir > , f" •*
die Kirche St. Fides he-.; .« ».ih, taitetmmf
i»t. Nach dem Datum i ■ ^ irrhanli tu • cMtort«,
50 1095 — 1097
60. In einer Urkunde des Bischofs Otto von Si/raßhnrg ein der St. FideskircJie zu SMettstadt geschenUes Allod betreffend: acta sunt hec Argenline anno ab incarnati domini noslri Jesu Christi 1095, indictione 3, 2 nonas februarii, Ottone episcopo hec presentialiler agente et cum suis palatinis primatibus rite confirmanle : Burcliardo principali preposito, Cunone vicedomino, Mannone notario', Anshelmo 5 urbis prefecto, Ottone thesaurario, Cunone urbani juris vilUco, stabuli comite Bernhardo. 1095 Februar 4 Straßburg.
Aus Würdtwein Nova siibs. dipl. VI, 358 nr. 110 — Grandidier Eist. d'Als. II, 161 nr. 511 nach dem verlornen Original im eliemal. Straßb. biscMfl. A.
61. In einer Urkunde des Bischofs Otto von Straßburg für die Kirche des hei- 10 Ugen Florentius zu Haslaeh unter den Zeugen : Burchardus major preposilus, Wernlierus camerarius et hujus loci prepositus, Hezelinus edituus, Beringarius deca- nus, Wolverat, llerolt, Gerhart, Manno sancli Thome prepositus et canonicus, Hezel ejusdem loci advocalus, Anshelm, Cunrat, Hesso, Diebolt, Mereboto, Sigefrit, Beringer, Manno, Etzelo, Burchart, Manno, Udalrich, Wolfram, Wanhart, Wignjant, is Erbo, Gebeno, Berlold, Ortolf, Wezel, Walthere, Otto, Heinrich, Friderich, Robo, Gerbolt, Regenhart, Burchart, Heinrich, Adalhart, Heinrich, Udalrich, Harleger etc. acta sunt hec anno 1096, indictione 4, regnante Heinrico imperatore quarto. 1096.
H avs Straßb. Hosp. A. prot. 7383 eop. chart. see. XV ineunt. aus einer Handschrift von 132 Blättern, im Wasserzeichen Oclisenkopf und Helm. 20
Gedruckt ebenfalls nach einer Copie Schüter Thesaur. antiq. Teuton. III, 573 und Gran- didier Hist. d'AJs. II, 170 nr. 516.
62. Domprobst Burchard schenkt sein Ghd Herinach im Frickgau dem Straß- hurger Domstift. 1097 Straßburg.
Notum esse volumus cunctis fidelibus tam presenlibus quam futuris, qualiter 25 ego Burchardus Argentinensis ecclesie prepositus predium proprietatis mee iu pago Fricgowe situm Hercenahc dictum Argentinensi ecclesi§ donavi pro remedio anime meg et parentum meorum necnon omnium Christi fidelium cum omnibus appendiciis, clienlibus ac mancipiis, agris cullis et incultis, clientes vero ea condicione, ut in eodem jure ac legibus, quibus meliores ecclesie predicte obligati sunt, et ipsi deserviant, so Nov. // mancipia autem ejusdem predii in festivitale sancti Martini quatuor denarios ad dominicara curtim persolvaut. destinavi autem illud idem predium clientibus meis hereditario jure tenendum Baldewino ejusque fralri Richuuino ea condicione, ul in
Wemero camerario, Mannone Argentinensi notario, de sancto Thoma Conone preposito, de sancto Petro Hezelone preposito ceterisque quam plurimis ejusdem ordinis. Aber seit 1099 war Burcluird 25 Bisclwf von Utrecht, 1105 war Brun prepositus und ein Burchart cantor, nicht mehr Herölt. Cfr. Würdt- \ wein Nova subs. dipl. VI, 286 nr. 123 = Grandidier Hist. d'Als. II, 199 nr. 546.
1 Von demselben heisst es in einer andern Schenkungsurkunde Bisclwf Ottos und seiner Brüder für St. Fides zu Schlettstadt 1093 Juli 23 : Manno Argentinensis notarins scripsi et subscripsi et recognovi. Cfr. Wiirdttcein Nova subs. dipl. VI, 259 nr. 111 = Grandidier Hist. d'Als. II, 163 nr. 512. 40
1097 1 100 M
singuÜH annivßrsariis meis 25 solidos ArgentincnHis moncl^ fratribos ibidem deo <!Jus(|iic Kr'iiilri«;! scrvierilibus persolvant et prr'posito <>jii8dem loci, a quo idem hcnciiciiiin siiscipcre (ici)Cnt, scmel in anno, si in Icxnini illum venerit, noctis uoioa hospicium cum 20 equis prebcant. quodsi forte posscssor ejusdem fundi de bae
c liice tnigruvorit, hcres quinque tanlum solidos preposilo pereolTeos heredilalem suscipinl p[alern|oquc * jure possidoat. acta sunt bgc in civitate ' doniiiiii'<; incarnnlionis 1()97, regnanle (Ileinrico) quarto anno 40 regm .j..-,, .......w.jije
5, Olloiie presule, in lionun prcsentia testium : Ansclnu principalis advocati, |Si]gefndi, Sigebcrti, Ilezclini, [DiJeti)oldi, Rcgenoldi, Lutcrici, |Ma|nnoni8, Sigefridi, Oudalrici,
10 Friderici, Erebonis, [llu|mberli, Ilugonis. hujiis autem prcdii advocatus principalis ^cclesiQ advocalus esse debcl. Burcbardus episcopus 17 kalendas junii obiil'.
li aiiH .Slmßh. Bez.-A. 0 (mc. 2708 cop. mbr. stc. XII, da amdt die ScUmAmolU über Iturduird» Tod von gleicher Iland glommt, krinen/aüs cor 1113 Mai U j
63. Der Straßhurger Canonicus Burchard überträgt in QetMintchaft mit seine*
IS Jirihlrrn Megcnhch und Wolfbrand dem Slraßburger Domstift sein in der Oemar-
kvng WiUgoÜheim gelegenes Gut und regelt die Verwendung der von dem Lehen tu
Männohheim an den Pförtner des Stifts zu entrichtenden jährlichen Abgabe.
1100 December 29.
In nomine sancloi et individutc trinilalis cuncta gubcmanlis quipque regenlis.
% quia vetustas temporis, neglegenlia vel oblivio multa tollere seiet ex animo, (qu^) vel porsonnrum vel liltcrarum non approbantur lestimonio, idco cartulis solemos iradcrt', qiig ouuorum succcssione curamus observare. notum igitur esse cupio
tarn futuri quam presenlis seculi bominibus, qualiter cgo Burcbardus Argenlinensis QcclesiQ canonicus fralrcsque mei Megcninch alque \Voin)randus manu potestaliva
iß absquo omni cüntradictionc Argeulinensi ^cclesiQ snuclc dei gonilrici Mariie atlitulatf et frulribus ibidem dco servientibus predium nostrum, quod in Uuillegollebeim
mnrcliia babuimus, id est 3 mausos et tres pa '>, de quibus 12 sunt viniferi
CQteri frugiferi, et prata pro remedio animarum nostrarum parcntumque nostronim tradidimus, astipulalione Icgitima firmavimus, justis investituris invcstirimus. noium
») sil eliam, bujus predii possossoros boc a nobis bercdilario jure suscopisse ea vidclici'l ralione, ul ipsi corumque borcdilarü suc<:cssorcs annuatim in natifitate sancti Joliannis babtislQ 30 solidos Argenlinensis monelQ aut in feslivitate sancli j^i u Martini 3 carradas vini persolvant et bis in anno in domo vel in curte Tillici, qui sm. ii unus ex eis esse debct, ad placitum voniani, unum in proxima quinta fcria posl
SS nativitatcm saucti Jobannis babtisty, allcrum in proxima quinta r.Ti'i posi festum
o) Yo» kitr H$ (KM £»dt itt Stärkt $i»d iit Butkttuitm tmmtist ttUif tr;.,..,., ..,J aar mtA Jtm SiitJmft im Ptrj»m*nt trit»mtar. b) Jit Bttittettm, «liM #*-M, fea* ftHlititm, rar mm «Itr« Seh* fit tiiiti f oitr t »imd m«tk triemitar.
1 Im Srcrot. rrclm. Ari/rnl. : 17 kalciulas juii. Burrhnrt Ti.ijoct.-nMi cim«»-«!!»!!« olmt. do Hrrtrnaha 40 25 8ol. Argriitiucnsis inoucta<. Atom:* Jiw. lisiS S. 14. Siich Onm» Sru-f fj-iy . j.. jX't ttari er im Jahre IIU.
52 1100
sancti Martini, et in eisdem placilis dominum beneficii cum 6 equis suscipiant
et habundanter serviant. illud etiam notificare desidero, ut si quis de prefatis
mansionariis su§ partis prenominatos denarios in nativitate sancti Johannis non
dederit, in proximo placito cum satisfactione restituat aut in festivitate sancti Martini
tantum vini, quantum ad se attinet, persolvat. si aulem et vinum tunc minime 5
■ reddiderit, in proximo placito cum satisfactione reddat aut post legitimas inducias
hereditate cedat. si quis autem possessor hujus hereditatis defunctus fuerit, is, qui
ei jure propinquitatis successerit, domino beneficii medietatem vini aut pecunig
persolvat; mutato autem domino successorem ejus cum 6 equis suscipiant eique
fidelitatem juramento absque omni honoris pecunia promiltant et beneficium, si ei lo
placuerit, osteudant. notum sit etiam omnibus, me Burchardum statuisse, ut is, qui
beneficium ad Megenoldesbeim habuerit, hoc etiam habeat ea videlicet condictione,
Sept. i9 ut in unoquoque anno in festivitate sancti Michahelis 15 uncias portenario fratrum
Nov. i ministret, portenarius autem has accipiens in proximo die posl festivitatem omnium
sanctorum pro comraemoratione omnium fideliura defunctorum 3 uncias pauperibus i5 dislribuat, duas pro pane, unam pro caseis aut alio aliquo pulmento. residuis autem 12 unciis communiter fratribus vicariis in refectorio binis et binis simul comedentibus et post hec ministris serviat, 10 solidos pro tribus frisgingis et 20 pullis et 40 Ovis, pro unoquoque frisgingo 30 denarios et pro 20 pullis 1 unciam, pro pipere et ovis et aceto 10 denarios, pro simila 4 solidos, pro vino 4 solidos, 20 pro scutellis et beccariis et porro 2 solidos. si dominica die aut in secunda aut in tertia aut in quinta feria evenerit, quatuor inlationes prima cum salsamento, secunda cum cocta carne, tertia cum pullis, quarta cum assa carne apponantur. si autem in quarta vel in sexta feria vel in sabbato evenerit, tres inlationes fiant de piscibus. si quis autem fratrum aberit, nisi quem infirmilas compulerit, hujus portionem 25 decanus de mensa pauperibus dividat. qnicquid autem ad mensam fratribus supererit, portenarius hospitibus et pauperibus tribuat. quod ut firmum et inconvulsum omni permaneat evo, hanc cartam inde conscribi lestesque fecimus subscribi. hü sunt testes hujus rei: Brün prepositus*, Herolt decanus, Uuernhere camerarius, Uuüluerat, Eberhart, Heinrich, Cuonrat, Anshelm advocatus, Sigefrit, Regenolt, ao Adalbreht, Diebolt, Cuono, Lutterich, Manno, Sigefrit, Odalrich, Erbo, Gebeno, Huc, Mereboto. acta sunt hec anno dominice incarnationis 1101, indictione 9, 4 kalendas januarii, regnante Heinrico quarto imperatore augusto.
B aus Straßb. Bez.-A. G fasc. 2707 or. mb. Ut. pat. 8ine sig.
Gedruckt ebemlarnach in Curiosites d'Alsace II, 269 = Hanauer Constitutions des com- gg pagiies d'Alsace p. 15.
1 Vergl. das von Grandidier in Würdtwein Nova suis. dipl. VI, 2()0 nr. 115 und Eist. d'Als. II, 174 nr. 53ä mitgetheilte Namensverzeichniss der Canonici des Domstifts, das derselbe aus dem jetzt verlornen liber regulm des Stifts entlehnt hat und das er dem Ende des Uten oder Beginn des 12ten Jahrh. zuweist. 40
1104 - 1106 83
64. In der Urkunde Kaiser Ifeinricht IV, in der er dem Stifte de» keiligen Simeon in Trier den HheimoU zu Coblenz bestalifft : de Strasburg 'venieoi««) debent darc 0 dcnarios et 2 dcnariatas vini. 1104 Juni 5 Maint^.
Am linjrr Mittelrh. ürkuiulenh. J, 407 nr. 400 mit Litlrraturamgabe II. 970;
lliiiiM. I'rkutulrnh. I, 3 nr. H mit NaektrAgtn tu dertdbeH. — Btkmar m. 1919}
Stumpf nr. X"J7J.
65. Bi»chof Cuno von Slraßhurg beurkundet, daß seine Getreuen Regenbot«, Sigefrit und Ingolt auf Bitten und für das Seelenheil des Presbyters Hartman» dem Straßhurger Domstift Grundbesitz mit Kirche in der Gemarkung IlarthsttUtn 10 geschenkt haben. Itor) Straßburg.
t i In nomine sanctiiQ et iiidividue Irinitalis. • Cuono divina favenle dementia Argentincnsis episcopiis. qunnto juniores tempore, lanlo neglogenliores qaia porplurcs exislimus et, qu^ litterarnm leslimonio non obtinemus, vctustale temporis aniilliinus, idcirco tradimus carlis, quQ curamus observaro posteris. notum igHur
15 esso cupimus tom fultiri quam pr^senlis s^culi hominibus, qualiter quidam laict fidcles nostri Regenboto, Sigefrit, Ingolt rogatu alterius fidelis nostri Ilartmanni* nomint' et ordiiif preshilori deconi mnnsos in marcbia Ilartbusen ab '\\m% vel ab aliis proprio sivt; bercdilario jure conquisilos pro rcmedio anim^j pr^nominati prcsbilori (jcclesio sanclQ Mario Argenlinensi fratribusque ibidem deo ser^'ientibus absquc omni
au conlradictione cum utilitate subjuncta et uno mancipio nomine Gcbba et (ccleaa in pr^fato loco in honorem sanclf Margaret^ conslnicla libera manu tradiderunt, tra-
dcndo legilima aslipulalionc conlirmavorunt vidolicet banno, arcis, »^ificiis, ■ • •,
pralis, pnscuis, viis et inviis, aquis aquarumve dccursibus, silvis, cullis el . exitibus et rcdilibus, cum omni etiam utililatc, qu^ nominari potest, ea videlicet
SS condilione, ut idem Ilartmannus, quoad viveret, quinque solidos Ai^ntinensis
monelo fnilribus profalis et eorum minislris in annunlialione sanct^ Mari^ annuatim »*'■. u porsolvorct, posl morlom vero ejus succcssorcs ejus, quos ipso eligerel, anniversario ipsius tantum darent. bujus condilionis jus decnno pr^dict^ ^jrclesi^ tradimus el ipsius ministcrii tuicioni commcndamus. quod ut ratum el incon%-ulsum omni per-
w) mnnenl (jvo, banc carlam inde conscribi teslosque subscribi et sigilli nostri imprw- sionc feoimus insiguiri.
Ili sunt testos pr^scriptg traditionis : Cuono episcopus, quo oonsentiente et cujus banno confirmanle h^c omnia facta sunt, Brün majoris {cclesif prppositus, Uuolueral decanus, Burcharl cantor. Eberhart (dituus cetcriquc eorum confrslres,
X> 1 In der CMentrr Xoartiat det St. SiwteoHMtißt» in Tritr 9m 1309 Jmmi iS üt Ut Mftkt itr
Straßburger so normirt : omnes d« StrAiebftrch 8 den. libnlc« t«1 6 d«i. Coloniw ■■■ Btfir Milttttk. Urkumlnib. II, 380 nr. 343.
8 Im Krcrol. rcclf.^. Argmt. : 17 knl. frhr. Hartniitn prpsh. ob. de lUrthaaM. 6 MtkU tUMte nnicniiino frairum den. 1, qaocumqne loconua »it. qnod bMMficiam p«rtiiMi «4 *' Mone» Am. 183S S. 10.
54 1105 — 1106
Anshelm advocatus i, Diepolt, Ingolt, Reginbolt, Uulcram, Sigefrit, Manno, Eribo, Wfgnant, Eribo ceterique eorum comparilatis homines, quos enumerare longum est. Acta sunt liec Argentine anno 1105, Ileinricho imperatore quarto augusto, indictione 13.
B aus Straßb. Bez.-A. G fasc. 2708 or. mb. c. sig. int. subt. impr. mutil. Von der Siegel- 5
legende noch zu erkennen : [C]uono Argenti. Gedruckt aus dem lib. sah 1347 bei Würdtwein Nova subs. dipl. VI, 284 nr. 123 = Gran-
didier Eist. d'Als. II, 203 nf. 547 i. Auszug.
66. I)as Domcapitel von Straßhurg littet Pabst Paschalis II, selbst zu kommen und gegen den Straßburger Bischof einzuschreiten. [1106 oder 1107.] 10
P[aschali] universali Romanorum ponlifici Argentinensis ecclesiae fratres fidem et obedientiam. Omnium cum sit, venerande pater, tua sollicitudo ecclesiarum, tu refugium miserorum immo patrocinium orbi advenisli desiderabile. unde adhuc humano generi consulere deus non despicit, per quem hec nova lux in tenebris effulsit. tu ergo benedictus es, ad cujus introitum nobis benedixit et benedical deus. 15 respice igitur gentem miseriis et pressuris insignem. veni et vide filiam Syon lugenlem et captivam nee respirare nee consolari nisi in te solo expectantem. egredere, dilecte, in agrum, lempus putationis jam venit. apostolica igitur falce succidendum est, quicquid vitiosum est, ne simul Irabatur sincerum. veniens itaque visita vineam nostram a vulpeculis demolitam et a singulari fero depastam 2. ao
Nam, ut ad rem ipsam pervenialur, annos jara circiter triginta ^ sicut oves balantes semper erravimus, fluenla verbi sicientes raro potavimus et jam, quid sit vox pastoris , non novimus. quo ergo restat eundum nisi post vestigia gregum sodalium? quodsi tales vigilias pastorum districte non judicas, et insidias Christi ovibus in ecclesia lupo meditanti locus si conceditur, ipsi locus non erit. 85
De cetero autem quid agendum sit nobis de nostro ut dicitur episcopo *, noijien quidem dignitalis tot annos habente, sed oflScium minime — cujus vilam et introitum excelsa montium, humilia convallium jam respondenl — sanctitatis luae consiiium ac praeceptum audire cupimus. tu ergo, pacis catholicse fundamentum, inviolabilis pelrae signum, fac, ut temeritas rationi, consiiium cedat auctoritati. 3o
Aus Joffe Biblioth. rer. germanic. V, 254 nr. 137 nach den Handschriften des Codex Udal- rici in Wien, Zwetl und Müncften mit der Ueberschrift : epistola Argentinensis ecclesie ad Pascasium papam.
Gedruckt außerdem in Tengnagel Vetera motium. p. 348 = Bouquet XV, 18 nr. 4; Eccard Corp. histor. med. <bv. II, 260 — Mansi Concil. coU. XX, 1092; Würdtwein Nova subs. 35 dipl. VII, 13 nr. 7 = Grandidier Hist. d'AU. II, 228 nr. 575 (a. 1116).
1 In einer Urkunde Kaiser Heinrichs IV für das Bisthum Speier dessen Besitzungen zu Botenfels betreffend, 1102 Februar 15 Speier, (Stumpf nr. 2957) wird als advocatus Cnononis episcopi ein Bruno genannt.
2 Aus den Aufforderungen dieser Anrede schließt Jaffe l. c., der Brief sei zu einer Zeit geschrieben, 40 wo man ein Kommen des Pabstes nach Deutschland erwartete, also enttceder zu Ende des Jaltrs 1106 oder im Beginn des Jahrs 1107.
3 Seit 1075, wo Bischof Wernlier von Pabst Gregor VII auf dem Concil zu Rom suspendirt wurde. Auch seine Nachfolger Tlieobald 1078 — 1082 und Otto 1084 — 1100 waren Schismatiker.
* Bischof Cum von Straßburg seit 1100. 45
1107 - 1100 85
67. Pabsl Paschalis II fordert Clerut und Volk von Slraßhurg auf, im Wider- stand gegen den ihnen aufgedrungenen Bischof tu verharren. [H07] '.
P[ii8clialis] episcopus scrvus scrvorum dei clero ArgcnlineDSt et popolo Miniem d opoülulicam bcuedicliuncm. porspecti» litlcris vestris de vestra oppreasione et
j cccicsiat veslrat dcslructione patemaliter condoluiiniis; scd qiiia pro justicia palimuii, pro qua heali eritis, congaiidciniis. ul igitiir ad illam bealitudincm pervenire poesilis, in houo propu.^sitü conslatiler pcrseveralc alqiic Uli inlruso et eccleein dei tedioM virilitcr rosiälite, quia per dei gratiam ncque clcclioni ncque conserralioni ejus ossonsiitn dedimus aut dal)imus. vobis autem in omnibus, qun> pro juslicia agilis,
10 nostnim consilium et auxilium nunquam deerit pneslanle domino, qui vivit et regnat in secula seciiloruin. amen.
Au» Jaffi TiihUoth. rtT. gerrnanie. V, Sne nr. 138 nach dm Handtehriftm de* Coiex üdtl- riet in Wim, XtcftI und Müt»ch«H mit der Uebenchri/I : rcacriptam Puchalu p«|i« «4
Argpiiliiiriisom cccloBiam.
ir> aedruckt außerdem in Tengnagel Vet. motmm. p. 348 — Bouqtiet XV, 18 mr. 5; Eeemd
Corp. hixlor. med. ,rp. II, i'ßO — Jl/<i»i*i Coneü coU. XX, 1093 = Miffne CLXIII, 60; Würdtwein Knra mhn. di)>l. VII, IS nr. 8 = Oramdidier Hiat. dTAU. II, 329 mr. 57« (a. 1117). — Jaffi lieg, pontif. nr. 4380 (a. 1101).
68. In einer Urkunde des Bischofs Cuno von Straßburg, in der er Setittmtgen ao und Reckte des dem ßomstift zu Straßburg untergebenen St. Leonkardsstiflet com- firmirt, unter den Zeugen : canonici majoris ecclesi«? cborcpiscopi scilicet Bruno pnpposilus, Burkhardns, Eberbardiis, Wolveradus, Rudcgcnis ; layci Sigebertus cotncs, Aiiselinus advocalus, Diebaldus vicedominus. Hetzet, Hugo, Bertholdus, Conradus, Wnmerus, Heinricus, Manno, Ezelo, Sigefridus, Erbo, Hugo, Hupertus 88 cl liirba civitatis multa. Unter den Donatoren : Rudeger preposilus ', Burkardus, Huf^o, Clmoiirndiis, Rortlioldns. Adnlbreht, Anselm et uxor ejus Hadt^wicb, Billunc, Rcginhard, Mcginchint, Nahe, Hobo, Wezil, Empo, (lerliirn devota cl Wullcbun. acta sunt lin;c anno dominicie incaniationis 1100, indictionc 2, regnanle Hcinrico rege quinlo, 11 kalendas octobris. IIOO September 2t.
90 Au» Chrandidier Hitt. d^AU. 11, 310 nr. 554 nach dem Original im ekemal Himam LMUim-
berger A. tu Buchnnrner. Sdiöfßm Alt. difi. I, lf*7 nr. »39 nmd W»r^tmtm Nmm »üb», dipl. VII, 30 nr. 11 inmA «MMR Chartular de» .St. LeonMardtti/ta.
1 Im Attscfduß an nr. 66 in den Beginn de* Jahre» 1107 von ]ii§t L e. fitttst.
- In einem idten, angeblieh um 1300 gndkriebenen OiUerveritidmiß du St, Lmtkmrdtttjfin x> es mit offenbarer Anlehnung an obig« ürkimdt : Rndeganu qaoadMn ArgmtiaMuia
loco nostro coiitignoa ex conditione nobit in her«ditat«m tndidit, st qvotaaait doM • px8olvi)iim8 uful nm dem in der Donatorenreihe folgenden Burkanhu : Bnchudu iniiccrnn rcrlosio roiitulit ex proprio tri« jngrra. et uon pott mnltui ttmpu viMi sahrvrM cania iiigrcssus orto nlia ccclostio retincmia roli<|Uit. Cj'r. WUrdlicein S'ota tuba. dipL X 189 mr. S7 umi *) Orandidier Ui»t. d'AU. II, 367 mr. 610.
56 1116
69. Die Schenhmg eines Grundstücks vn Dorfe Fendenheim durch Otto von Bruchkirchen, an das Straßhurger Domstift wird beurkundet. IIIG Straßburg.
f \ In nomine sancte et individue Iriuilatis. • omne testamenlum tali ratione conscribitur, ut res acta et tempore prelerila teneatur posteris in memoria. nolum igitur esse cupimus tam futuri quam prgsentis sgculi liominibus, qualiter quidam 5 nobilis laicus de Bruchkirchen * Otto nomine mansum unum in villa, quQ vocatur Vendenheim, cum omni jure donaverit et legaverit sanct§ Mari§ in majori §cclesia Argenline in usum communem confratrum. et hoc fecit pro remedio apime sue et suorum et pro dilectione Hartwigii filii sui ^ et in eodem loco confratris. ut hgc vero traditio sive actio firma et insolubilis permaneat omni gvo, hanc cartam inde lu conscribi lestesque subscribi et sigilli episcopi inpressione fecimus insigniri. hü sunt testes pr§scriptg traditionis : Cüno episcopus, quo consentiente et cujus banno confirmante hgc omnia facta sunt, Brön major prepositus et regis cancellarius, Burcharl decanus. Eberhart edituus, Hesso scolarum magister, Ilüc, Dietrich, Ber- tolt, Cünrät, Rüdeger, Gerolt ceterique eorum confratres ; de laicali ordine Sigefdt i3 advocatus, Diebolt vicedomnus, Sigefrit urbis prefectus, Wernhere, Humbreth ceteri- que eorum comparitatis homines, quos enumerare longum est. quicunque aulem hanc traditionem infringere vel irrilam facere studuerit , auctoritate beati Petri apostoli et omnium sanctorum et nostra eum anathemati subicimus.
Acta sunt hec Argentine anno dominic§ incarnationis 1116, Paschali papa 20 Romane §cclesie prgsidente, Heinrico imperatorc quarto regnante, concurrente * 1, §pacta 6*, indiclione 9.
B aus Straßb. Bez.-Ä. G fasc. 2708 or. mh. c. sig. int. saht. impr. Das gut erluütne Siegel grüßer wie in nr. 65 zeigt den Bisciwf in luilber Figur, nicht sitzend wie dort. Von der schwer leserlichen Legeride erkennbar : Cöno .... Argentinensis. 25
Gedruckt aus dem IIb. sal. 1347 bei Würdtwein Nova suis. dipl. VII, 10 nr. 5 = Gran- didier Hist. d'Als. II, 226 nr. 573 i. Ausettg.
70. Diezwib überträgt für ihr und ihres Mannes Benzelin Seelenheil dem Dom- stift zu Straßburg einen halben mansus in der Gemarkung Dingsheini und Bisch- heim. 1116 Straßburg. 30
Notum Sit Omnibus dei ecclesie fidelibus, qualiter ego Diezwib pro remedio
anim§ meg dilectique mariti mei Benzehni dimidium mansum in Dungenesheim et
Biscofesheim marcha situm Argentinensi §cclesi§ tradidi ea conditione, ut frater
mens Iso vel alius in propinquitate mihi proximus eundem dimidium mansum possi-
Aug. n deat et annis singulis in octava sancti Laurentii quatuor solidos *> decano ejusdem «
a) de Bruchkirche ton gleicher Hand über der Zeih nachgetragen. h) solidos auf Rasur von andrer Hand.
1 Im Necrölog. eccles. Argent. : idns april. eodem die Hartwlc acoHtus ob. de Vendenheim nni- cuiquo fratrum den. 1. Mones Anz. 1838 S. 13.
2 Concurrenten- und Epactenziffer incorrect statt 6 und 4, icie Gratididier 1. c. corrigirt. 40
1116-1118 57
QcclesiQ iKTSulvul, ijjsc auletu de eisdem dcnariis unicuiquc friilrum dcoarimn in anniversariu nieo adininistrel. quicunique auteiii hcredum hanc beredilatem pom- (lerc vulucril, du munu decarii uhsquc liunuri» ]jecunia su.scipial. »i quis sutem lierediitu heredilulc deccsseril, is, (|ui ci herediluriu Jure succesi-rit, datis laotum
r< ([iialiiur dcnariis prcnuiniiialain iiereditatctn possideat. acta suiil h^c in civitate Argoiilina anno dominicg incarnutiuniü 1110, indicliune 0, regnaiile Ilciurico aono 10 regni ejus, CAnonc epi.scopu, Friderico duce ', Higefridu advocato, in horum prcsenliu Icslium : Hiircluirdi decaiii, tieruldi, l)ie/.nianni, H - !^ " rici,
(lonrudi, llcMsoiiis, lliiiiihcrli, Hurclianli, llarlucri. (iehenonis, ' Hi,
10 Cönonis.
B au» ilrm SlraM. Bet.-A. Q faic. 2708 or. mb. lit. pat. titte »ig.
Gedruckt muh dem Uli. ml. 1.147 bei Würdtieein Mova lub». di/M. VJI, IS nr. € s Ormf
dith'rt' Iti.'it. f/M/.w. /r '-'-^7 nr, ."»71 I- .\itM-iiif
71. Iit einer Schenkungsurkunde der 'Üräfin Helvig von Egiskem für die 15 Straßburger Kirche : proscntihus lam clericis quam laiculis ordinis majuribus civi-
talis. Cuuno cpiscopus, Bruno major prepositus et imperaloris cancellariu5, Ebcr- liiirdus ediluiis, Roudogcrus iirchidiaconus, Rnrchardus decnnus, Ilesso scolarum inugister et niiilli alii canonici presentes fuerunt et linnavcrunt. de ordinc laicali Sigefridus advocalus et Heinrich et Diepoltb vicedominus et mulli alii iDtcrfueniot. ■» hgc vcro traditio facta est Paschali Romano ponlificc QcclesiQ prcsidente, regnanle Ilciurico impcrulore 7 anno incarnationis domini 1118, concurrenle 1, epacla fl, indiclione ü'^ 1118.
li au» Straf^h. lln.-A. ti nr. li> »r. inh. r. snj. >iil. mihi, imjir. äriapto. Gedruckt darmich bei WürdtirrtH Sota »ubit. diyl. VII, 16 nr. 9 = OramUiier Hitl. » (VAU. II, 'Jaa nr. 579. Schöpflin AI», dipl. I, 193 nr. SU tm$ dem cod. wtembr. ISSJ.
72. Domprobst Bruno schenkt <h „i JJomsti/t in Straßburg sein ühI uh Jjorfe Sehe nee Her. Ulfi.
f In nomine .>>iiii((\; t-l iiidividm; Iniiu.uis. umne le>laun.iiluui i.m i.iu«iie con- scribilur, ut rt-s acta et tempore prylerila toncatur in memoria. nolum sil igitur 30 cunclis Christi fidelibus, qualiter ego Bruno major Argenlincusis ecclesi^ prepositus et imperatoris Ilcinrici cancellarius ^ per mauum mei advocati Uuecelonis comilis' lilicrc Ii'gaverim et absquc omni conlradictione douavcrim sam T ' 'rici Mari^; prgdium mcum, quod adjacet in villa. qu<^ nnnli.^.inr -^ _, : in
■) p«r— comitif r«« jUitktr B»iii »htr mit M*umd klttttr» üntituin titr itt inlr fncüntUa.
!B l Friedrich II IIer:ng ron f^htraUu, 110.')- 1U7.
* Epacten- und Indicliun.viffrr iha>rrert »latt lier richtigrm JM mmd il.
• AI» kniserlicher Kntuler ron 1113 Xoremlter SO—HSSJhU nackttritiMr, irrjJ. !tlmmpf ReitUL It, a.W. Ah GrümUr de» Klonter» S. Mrt-r.i iicortiMU in dner Bnlk I^ibtt Uimoriu* It f*r dt»- »ellie tU5 iVurrwiirr 27 beieichHCt, rrrr;.' .;, nmtif. nr. AJ/S.
58 1118 — 1119
§cclesia quam in agris et in vineis et pratis pro remedio anime me§ in communem utililatem confratrum deo ibidem servientium, omni jure meo de eodem pr§dio secundum proprietatem in perpeluum dimisso et omisso.
Hec vero traditio facta et a me confirmata est Paschali Romano summo ponli- fice universali ecclesie presidente, regnanle Heinrico impcratore 8 anno incarna- s lionis domini 1118", concurrente l,epacla6, indictione 9', pr§senlibus tarn clericis quam laicalis ordinis majoribus civitatis, ipse Cüno episcopus pr^sens fuit et confir- mavit. Burcliart decanus , Eberhardus edituus , Riidegerus archidiaconus , Hesso scolarum magister, Gerolt, Ilug, Dieterich, Diezman et multi alii confratres prä- sentes fuerunt et confirmaverunt. de ordine laicali Sigefrit advocatus, Diepolt vice- lo dominus, Ilug exactor, Uuolfram, Hergger, Uuerenhere, Brün et multi alii inter- fuerunt. quicunque autem lianc noslram Iraditionem quocunque pravo iugenio deinceps infringere studuerit, perpetuo auathemate feriatur et a limine vitg etern§ in sempiternum excludatur.
B aus Straßb. Ben.-A. 6 fasc. 2708 or. tnb. c. sig. int. subt. impr. Das Siegel wie in nr. 09 15
hat die Legende : Cöno dei gracia Argentinensis episcopus. Gedruckt nach dem lib. sal. 1347 bei Würdtwein Nova subs. dipl. VII, 19 nr. 10 = Gran-
didier Eist. (TAU. II, 231 nr. 578.
73. Bischof Cuno von Slraßhnrg beurkundet, daß Cuno und seine Frau Judinia ton Lupstein eine Hörige namens Meginhurg der Kirche der heiligen ao Maria zu Straßburg als Wachszinsige übertragen haben. II 10 Straßhurg.
f ; In nomine sancte et individue triuitatis. \ Cöno divina favente dementia Argentinensis episcopus. quaulo juniores tempore, tanto neglegentiores quia perplures existimus et, qug litterarum teslimonio non oblinemus, vetustate lemporis amittimus, idcirco tradimus cartis, qu§ curamus observare posleris. notum igilur 25 esse cupimus tarn futuri quam presentis seculi hominibus, qualiter quidam laicus noster fidelis Cöno nomine et uxor ejus Judinta de Lupphenstein quandam mulierem de familia sua Megiuburgam nomine cum filio suo ad altare sancte Mari§ per raa- num Sigefridi advocati conlradiderunt ea videlicet conditione , ut ipsi omnisque posteritas eorum per singulos annos duos nummos vel duas uummatas cere ad 30 Sept. ii prescriptum altare in festo sancti Mauricii marlyris persolvant et posl hoc ab omni servili jure liberi permaueant. quod ut ratum et inconvulsum omni permaneat evo, hanc cartam inde conscribi testesque subscribi et sigilli nostri inpressione fecimus insigniri. hi sunt testes prescript§ Iradicionis : Cuono episcopus, quo consenliente et cujus banno confirmante hec omnia facta sunt, Brün majoris §cclesi§ prepositus, 35 Burchart decanus, Eberhart edituus, Hüg, Dietherich, Gerolt, Diezeman, Adelgoz c§terique eorum confratres ; Sigefrit advocatus, Sigefrit urbis prefectus, Werinhere vicedominus, Guntram cgterique eorum comparitatis homines, quos enumerare lon-
8) B MCVIIIX, zwischen C und VIK eine Rasur.
1 Epacten- und Indictionsziffer incorrect wie in nr. 71.
40
1118 SO
ginn est. quicuinquc autcin hanc traditionetn infriiigcre vel irritatn facere sluduerit, auctoritatc bcali l'etri apusluli et otoniuin .Haucturum et ooatra euin analfaemali
suhiciiiiUM.
Acta sunt tiQC ArgontinQ anno dominicQ incarnalioniä Uli), lic-uiricbo impe-
r. nitorf! qiiarlo angiislo rcgiianlo.
Jl aun Slralib. Urz.-A. 0 fasc. 2708 or. mb. e. »ig. int. »übt. imjtr. Mapao. Gedruckt aun drm lib. »al. 1347 bei Wärdtteein Nova »übt. dijj. VII, 29 nr. 13 ^ Ormm- didier Uitt. d'AU. II, 234 nr. Ml i. Auuug.
74. Kaiser Heinrich V beschränkt die Abgabe des BanniBeims, die der bisekSf- 10 liehe Fiscus bisher von Ostern an bis Maria Geburl ton, den Slraßburger Bürgern erhob, auf die Dauer ton 0 Wochen. [Uli) Straßb^urg.]
In nomine sancle et individue trinilalis. Ileinricus quartus Romanorum im- pcrator ougustus. sicut dco disponcnte prccsse constitutum est, ita indcsinenter
et prodossc pro re et tempore divina institucione amoncmur. quapropler communi
ir, j)rituipuiu consilio et hortntu jus rivilc et omnibus commune, quod tot annis odiosa r|iiestus (liligencia Argcntinensibus subtractum esse conspcximus, lacrimabili omnium rogatu sanctiori et ut putamus clemcnciori considcracione rcstiluimus. dampnnm vero et jus consuetudinnrium, non autem logilimum et jugum Argentinensibus civil)us iniquc et quasi quadam tyrnnnidc uliquando imposilum, sed a bouc mcmoric
ao Oltone prediclorum civium episcopo aliquantulum levigatum, sub quo vini vendilio u die soncte pascbe usque in nativitatem sancte Marie per totaro civitatem Gscum cpiscopalcm rcspcxcrat, ita ut ab una quaque vcnalis vini carrada due silule, quod nos teutonicc uiiuini vocnmus, fisco episcopali persolverenl, et diviue remuneracionis rcspcclu et prediclorum civium peticioue absolvimus, absolvendo deincops condona-
zi vimus, condonando rcgali nostra aucloritale flrmavimus exceptis sex ebdomadibus, quas episcopali ßsco sub priori instilutione reliquimus. banc ergo carlam, si quis, quod non spcro, infringcre prcsumpseril, lihras auri purissirai ccntum regali scrinio componat. quod ut firnnuu et incouvulsum omni prmaneat evo, banc cartam inde conscribi testesque subscribi et sigilli noslri impressione jussimus insigniri. bujus
an autciii regio tradicionis testes idoneos infra notavimus. sunt autem isli : Cuno epis- copus Argonlinensis, Udalricns • episcopus Eychstottcnsis ' , Rudolplius • ' >
Basiliensis'', Landolfus Cumauus^, lierhardus '' opiscopus Morsiburgensis*. > .,.-
dericus , frator ejus Conradus ', comes palatinus (Jolbefridus ", comes Adclboro. Ileinricus advocalus, Bruno cancellarius Argentinensis eoclesie prepositus, Burcbarl
JTi •) Srköpfi» om. b) StAOfßi» om.
> Udatrich Bischof roN Eichntiidt,^ 1113—1126. « Budo^ liisrhof wn B(Ufl, 1107 1 112.
> hmifif liischtf ron Como »eil 1094.
* Gerhard BiM-hof ron Mrrxeburg, 1U2—1120. *) * Narhmal» Könifi Conrad III.
6 Gottfried wh (Wtr IfuLyrttf Ui Rhein, gett. 1131. VtrfL SUHm Wirlmh. GtiA. II, M» f.
ft^t.»
60 1119 — 1122
decanus, EberLart ediluus, Rudiger archidiaconus, Hesso scliolarum magisler. Geroll prepositus, Berhlolt, Dieterich ceteriquf- confratres eorum, Sigefril, Ilug, Fridericli, Hunbrech, Gebeno, Odelrich, Otlo, Burchart, Wolfram aliique eorum comparilatis perplures, quos enumerare longum est.
Data hec visa est regnante Henrico quarlo dei gralia Romanorum imperatore 5 augusto, anno 1119"'.
Hoc ego Bruno cancellarius recognovi vice archicancellarii Adelberti Moguntini.
Aus Grandidier Eist. cTÄh. II, 334 nr. 583 = Würdticcin Nova subs. dipl. VII, 30 nr. 14 = Strobel Vaterl. Gesch. d. Eis. I, 347 nach dem lib. sal. 1347 und dem cod. membr. 1357. Nur nach letzterm Schöpfiin Als. dipl. I, 193 nr. 345. — Böhmer nr. 30G6; lo Stumpf nr. 3159. Vergl D. St-Cliron. VIII, Allg. EM. S. 17. Die AuthenticitiU der Ueberlieferung scheint mir der ungewöhnlichen Formen wegen , in denen die Urkunde ahgefasst ist (vergl. Ficker Beitr. z. Urk. II, 174), beanstandet werden zu müssen.
75. Kaiser Heinrich V erklärt die Dienstmannen des Straßhurger Domcapitels für frei von allen fiscalischen Abgaben und Leistungen. 112'3. i5
In nomine sancte et individue trinitalis. Ileinricus dei gracia quartus Roma- norum imperator augustus. quamvis imperialium cura negociorum multociens impediamur, ut ad ea, que debitum nostrum deposcit, inclinemus, divine tarnen respectu justicie inferioribus pro posse condescendere debito cogimur. quidam enim fratrum Argenlinensium majoris monasterii servientes nos necessitate compulsi ■» adierunt, jus suum ab antecessoribus suis sibi relictum ex quorundam presumptione rectorum sibi non bene cupientium depravatum esse lacrimabiliter conquesti sunt, qui eos ad diversa publica servicia non debita compellerent , que sufferre nequirent. quorum querimonie condolentes staluimus, staluendo precepimus, precipiendo com- muni fidelium nostrorum consilio firmavimus, ut anlecessorum suorum consuetu- -s dinibus contenti suis dominis serviendo satisfaciant, de publico autem civitatis jjirc omnino alieni existant, sed sicut episcopi servientes ita isti solis dominorum suorum utilitatibus insislentes ab omni jure fiscali deinceps noslre auctoritatis inslituto sint absoluti. quod ut firmum et inconvulsum omni permaneat evo, banc cartam inde conscribi testesque subscribi et sigilli nostri impressione jussimus insigniri. hü sunt 3o testes prcscripte rei : Friderich dux AUemannie, Godefridus comcs, Sigebreht comes, Brun cancellarius et prepositus prenominate Argentinensis ecclesie, Sigefrit, Hum- brect, Hug, Friderich, Wolfram, Ilarger ceterique nobiles et ignobiles, quos enu- merare perlongum est.
Acta sunt hec anno incarnationis dominice 1122, indictione 15, regnante Hein- 35 rico quarlo imperatore augusto, Friderico duce AUemannie.
Atis Würdtwein Nova subs. dipl. VII, 50 nr. 30 = Grandidier Eist. d!Ah. II, 343 nr. 587 nach dem lib. sal. 1347. — Stumpf nr. 3180.
a) Schöpfiin 1108, 19 regnante.
1 Nach dem Bericht des auch unter den Zeugen der Urkunde genannten Schdlasticus Hesso über 40 das Concil zu Reims befand sich der Kaiser am Ende des September und im Beginn des October 1119 zu Straßburg. Vergl. Mon. Germ. SS. XII, 433—438. Jaffe Biblioth. rer. germanic. V, 353—365 und Giesebrecht Gesch. d. deutsch. Kaiserz. III, 1318.
1123 — 1129 61
76. In der Urkunde Kaiser Heinrichs V für das Kloster Alpirsbaeh unter den Zeuffen .- Sigcfridiis hurcraviiis, Oclfradus Üiclonenrius. 1123 Januar 23 Slraßbnrg.
Au» dem Wirlemljerg. Vrkumknb. J, 354 mit LiUeraturangabf. — IWimer nr. 3079; Shm/f
vr. 31 HC.
6 77. In der Urkunde Kaiser Heinrichs V für das Kloster Waldkireh m Brei*
gaw unter den Zeugen : Sigofridiis Argentincn.sis burcravius, Ruodolfus scultelos, (iclfradus theloneurius. 1123 Januar 24 Straßburg.
K auM Karlsr. fi. L.-A. ürkuiKlpri-ficlcct B or. mb. c. »ig. int. »uhl. impr. delapmt. Gedruckt darnach Itri Marinn Aii.tlria sacra J, 3, 305 — Grandidier IHkI. (TAU. IT. 347 10 nr. 691 i. Regest. — Dümgi Reg. Bad. 8. 33; Stumpf nr. $187.
78. König Lothar III ertheill dm Hinyrrn cmi •Slniijourg das lin/it drs eximirlen Gerichtsstandes bei dem Stadtgericht. 1120 Januar 2(f SlraChurj.
(C.) • In nomine snncta« et individua- Irinilatis. Lolhariiis Urcius dci gratia Hoinonoruni rcx. nolum esse vohimus lam fiiluris \ quam presenlibus, qualitcr
i") lidelibus nostris civibus Argenlincnsibus pro fidelilalis suns conslantia cl inlcgritale et pro scrvitii sui devotione ac sedulitale prcdecessoribus nostris et nobis ad ho- norem regni benc servnta et exhibita constiluimus, tradidimus et auclorilate nostra regia consensuque principum noslronim confinnavimus institntnm et jus quoddam, ut vidolicot nuUus coruin cujuslibel conditionis placilum aliquod , quod vulgu
20 thinch vocalur , extra civitatem suam constitutum adeat vel prorsus ab aliquo cogatur adirc vel de aliquo sibi imposito ibi cuiquam responderc, nisi pro beredi- tatihus" seu proprietnlibus extra civitatem conquerendis vel deft-ndendis. de cetcris, si aliquis adversus aliqucra eorum aliquid habuerit, infra civitatem coram ipsius civitatis judicibus cum impetat ibique ei respondeal et satisfaciat. advocali eliam,
23 quoruin subdili seu censuales irifra civitatem domos babuerint aut manserinl, censum
dcbiluni ob eis in civilate acoipiant et, si sujierscderinl vel darc noluerint, justitiam
vol ■> sulisfuclionem coram judicibus civitatis infra ipsam civitatem inde accipiant.
huic voro instilulionis noslnu Iradilioni interlucrunt subscripli principos noslri :
Adelbertus Moguntinus archiepiscopus ', Otto Ilalberstadensis episcopus', Adelgotus
a) preposilus cum oeteris Argentinensis ^cclQsiro quam pluribtis et rcligiosis ex clero viris. ox Inicis : dodefridus comes palatinus, Willclmus comes palatinus', Fridc- ricus comes palatinus Saxoniae^, comes Sigebertus, comes Fridcricus, comes Thco- dcricus, comes Volmarus, comes Warinberus, comes Bertoldus, comes Hennannus de Salmcna, comes Otto de Uinccgc, comes Lotbarius de Are, comes Arnoldus de
33 ■ *) S t M. Tol tliis bonis. b) S et.
' AdeUtert Enhinchof rm Mains, 1111—1137.
« Otto lÜDchof von Ilidtitr»tadt. 1133 -Itsr,.
« Wilhelm voh ßallrnxtnU lyaUgraf l>ei Rhein.
* Friedrich von SommerKchenburg IfiU-igraf ton Sachten.
62 • 112 9
Lon, advocatus ejusdem civitatis Heinricus et patruus ejus Sifridus, duo filii Oltonis de Broclikircgen, comes Sifridus de Saxonia, comcs Werinliardus de Sleinesberch. de spiritualibus eliam abbas Morbacensis. de ministerialibus : Sifridus urbis pre- fectus, Rodolfus causidicus, Adelbertus vicedominus, Gelfradus lelonarius, Uodelricus, Wolframus, Iladebertus, Jobannes, Herikerus^, Volcmarus, Otto, Burcbardus puer, 5 Hugo, Symon, Otto, Rodolfus ^, Hugo, Wallerus, Humbertus, Wichgrammus, Hugo, Roho, Reinraarus, Lentfridus, Heinricus. isti cum ceteris concivibus suis instilulum hoc et jus a nobis promeruerunt et obtinuerunt <= . et ut hec nostre institulionis traditio firma permaneat jugiter et inconvulsa omnium conlradictione remota, regio banno noslro eam ^ munivimus et confirmavimus ® hocque Privilegium inde conscribi 10 iussimus et impressione sigilli nostri corroboravimus.
i Signum domini Lotharii tercii Romanorum regis dti (M.) gratia invictissimi. [ I Ego Thietmarus regis notarius ad vicem Adelberti archicapellani recognovi '. ; Data 13 kalendas februarii anno dominicae incarnacionis 1129, indictione 7, anno vero regni domni Lotharii tercii regis Romanorum dei gratia invictissimi 4. 15 actum Argenline feliciler amen.
S aus Straßb. St. A. Briefbnch A p. 1.0« mit der Ueberschrifl : hie vahcnt an die frihciten, die Rftmsche keyser und kiinige der stat zu Strazburg geben hant und ist diz künig Lotharins friheit.
S 1 coli. Schöpflin Als. diid. I, 207 nr. 255 mit Facsimüe tob. XIX ttach dem ehemals im 20 Pfennigthurm, dann auf der Straßb. Stadt-Bibl. befindlichen und 1870 verbrannten Ori- ginal = Schönemann Codex f. pract. Dipl. I, 271. Ebendarnach auch bei Würdtwein Nova suis. dipl. IX, 339 nr. 176 = Grandidier Hist. d'Als. II, 273 nr. 613; bei Obrecht Eer. Atsat. prodr. p. 298 = Schiller Königsh. S. 731 = Lünig XIV", 725 im Auszug. — Böhmer nr. 2104; Stumpf nr. 3239. Vergl. Schum Vorstudien z. Dipl. Lothars 05 S. 34 zur Zeugenreihe, Ficker Beitr. z. Urk. II, 193 zur Besiegelung, D. St-Chron. VIII, Attg. Einl. S. 17 %ind Waitz D. Verfassungsg. VII, 392 zur rechtliclien Seite der Urkunde.
79. Domprohst Adelgot ühergiht Golfrid dein Sohne des Kapolo und seinen Erhen das Hof gut Brog gingen als Slraßburgisches Sti/lslehen unter gewissen Verpßichtiingen. 1129. 30
Notum sit Omnibus tam futuris quam presenlibus fidelibus, qualiter ego Adel- gotus cum communi consilio fratrum, quorundam malignorum nos depredantium infestatione compulsus, curtim Prochingen, quam tunc in claustrali beneficio tenui, cum Omnibus appenditiis Gotefrido filio Rapotonis et fihis üolcfridi legilimis concessi, si vero non habuerit filios, Erlewino fratri suo ea videlicet rationc, ut singulis annis sj in festo beati Martini eisdem fralribus in porlu Argenlinensis civitatis 30 quarlalia Nov. II frumenti, 10 puri Irilici, 20 siliginis et duas carradas vini persolvant. sed ne in solvendo debito negligentes existerent, indiximus et firmiter confirmavimus, si in predicto tempore predictum censum non reddant, in crastino eundem censum cum compositione solvanl et hec sit compositio duo scilicet solidi. quodsi et hoc neglexe- 40 rint, domnus hereditatis legilimas inducias videlicet Ires qualuordecim dies pro solvendo censu et compositionibus eis constituat. si vero omnes has inducias super-
a) S I Herckerus. b) S Y om. Symon — Rodolfus. c) S 1 om. et obtinuerunt. d) S < ea. e) S 1 om. et confirmavimus. f) /» S fehlen Signums- und RecogHitionsieile.
1129-1132 es
scdcritit. prcJicli liorcdes sine omni spe recupcralionis Jus LereditaUs amillanl. it uul(!in caiiuiticu.s, qui eandein curlitn lenel, uhicrit, ipse iieres guocedenli domno currudam vini persoivul et eundcm dotnnum ad minus cum sex <-'v'- ' eandem curliiii ducul ibiquü scrvicio in nücte dalu et pruudiu in craslino L-m cum
'• juramcnto ei promittat, si vero herea obieril, ille, qui hercdilati de prediclis bere- dihus successerit, idem faciat. acta sunt hQC anno ab incarnatione domini 1129 sul) iiifinu Adelgoli ])rep()sili cum leslimonio Diozraanui decani, li^-rloldi cantoris, Cuurudi cainerurii, Eberhurdi ccllerarii, üerluldi [Mjrlarii, Karuli et aliurum canoot- corum, qui luno in civitale eranl. laicorum etiam testimonimn aderal : Ileinrici
10 advocali, Sigofridi urbis prefecti, Rödolfi causidici, Friderici, Odalrici, Wolframmi, Adulberti aliorumque quamplurium, quos enumerare longum esse duximus.
B auM Siraßb. 1W:.-A. 0 fiisc. 2709 or. mh. Ut. pal. »ine tig. Gedruckt tutch dem Üb. lal. 1347 bei Wärdlicein Noea *hI>m ,1,,.! V ll : i »r ?/; didier Jlist. d'AU. IJ, 274 nr. 014 i. Augzug.
\:> 80. Domprobst Adebjul iihergibt Bnrchard von KüHii/xhu/cn ' .ü
Ilausbergen und in der Slraßburi/er Vorstadt gegen eine jährlich' . _ die
St. Stephanskirche und das Domcapitel ton Slraßburg. 1132 Straßburg im Müntter.
Non minima est habenda'^ gralia litcris, quarum usu antiquitas redit ad me- moriam cl in futuruvi •> §vum res in prcsenti habila diflTundiliir et portcnditur.
a) placot igitur lam fuluris quam prcscnlibus sub leslimonio scriplurarum certum reddcrc, quod cgo Adc^lgoltis Argenlincnsis Qcclesi§ prcpositus cuidam milili Bur- chardu numine de Kuncgeshoven mansum unum, qui silus est in pago Hugesbergen, sub jure bereditalis porpetuQ conceösi ea lege, qualenus singulis annis ^clesiQ beali Slepliaui iu festo vidclicel ejusdem unciam provisori ejusdem persolval et sancti- oa. m
« inonialibus duas tincias codem die indubitanlcr vcl ipse vel bereditalis illius suc- cessor üllerat. quodsi slatuto die non fecerit, iu craslino oflurat quoil debuit. negle- gcntiam vcro supersessionis suq duobus solidis emendel et corrigat. quodsi Ires legiliraas indutius negligcnler vel prcsumpluose supersederil, jus hereditalis prorsus antittat. liorto^ quoquo duos, qui siti sunt in suburbio juxla Qcclesiam beali Petri
ao seuioris , oidem liurchardo ego .Vdelgolus aecommodavi , ul majoris ^cclcsi^
prepositu siuj^ulis anuis iu festo sancti Johannis baptiälc unciam persolval simili J^»* " condicionc, sicul supra dictum est. facta sunt h(c anno ab incarnaliooc domini
1132 in majori monaslerio presentibus tarn sanctimonialibus quam canonicis et ulrisque pro sua parle laudanlibus, annuente etiam Golichardo episcopo cl rogante
•& et iupivssionc sigilli sui cüulirmaute. bujus rei lesles aderaut advocalus Ilciuricus, Sigefriduä burgravius, Ödalricus frater ejus, RAdolfus causidicus, Ilüg senior, HAg junior, .Vdelberlus, Burcbardus, Simon et alii.
B au» Straßb. liet.-Ä. 0 fwc. 2709 top. mb. itc. XTI e. »ig. pend. (Map»o. Dit Art itr liesiegelung sowie der imiUUoriache ikhrifteharfietrr eerralhen die Copi«. «1 B 1 aML ibid. Q nr. MBU CopiaUmch de» DomcapiltU Urk.-h'r. Si5 fM tum Emmi 4m
ausgehenden Ißlem Jahrk.
•) /m B LUekt Jmrrk Ahtmtit it* Ptrftmtnit tmUfaJrm. b] tath i» B.
64 1 133 — 1 134
81. In einer Urkunde des Bischofs Oebhard von Straßhirg für das Kloster Walburg unter den Zeugen: Adelgoto preposito, Deizmano decano, Cönrado carae- rario, Bertoldo canlore, Bertoldo arcliidiacono, Burcardo preposito. data Argentine indiclione 11, incarnationis dominice anno 1133. 1133 Straßburg.
B aus Strußh. Bez.-A. G nr. 19 or. inb. c. sig. int. suht. impr.
Gedruckt darnach bei Würdtwein Nova subs. dipl. VII, 75 nr. 28 = Grandidier Hist.
d^Als. II, 286 nr. 628; Bull, de la societe p. l. conserv. des monum. historiq. d'Alsace
nouv. Serie V, 2, 33. — Fürstenberg. Urk.-B. I, 57 nr. 71.
82. In einer Urkunde des Bischofs Gebhard von Straßburg für die Abtei Baumgarten unter den Zeugen : Algotus majoris domus prepositus, Bertolfus cuslos lo et prepositus sancti Thome, Eberhardus prepositus sancli Pelri -~ Heinricus advo- calus — . 1133, indiclione 11, regnante Lothario imperatore. 1133.
B aus Straßb. Bez.-A. G nr. 18 or. mb. c. sig. int. subt. impr.
Gedruckt darnach bei Würdtwein Nova subs. dipl. VII, 78 nr. 29 = Grandidier Eist.
d'Als. II, 284 nr. 627; Bull, de la societe p. l. conserv. des monum. historiq. d'Alsace 15
nouv. Serie V, 2, 29. — Fürstenberg. Urk.-B. I, 57 nr. 72.
83. Bischof Gebhard von Straßburg übergibt )nit Zustimmung des Domcapilels dem letztem zustehende Zehnten von einem Grundstück in der Gemarkung Barsch der St. Leonhardsabtei. 1134.
f I In nomine sanct§ et individug^ trinilatis. • quoniam magnarum rerum ao oblivio ex temporis vetustate vel lorpore negligentia nobis solet surrepere, scripto memorie solemus commendare, qug annorum successione stabiliter volumus conli- nuare. igitur ego Gebehardus gralia dei Argentinensiuin episcopus nolum facio Omnibus fidelibus tarn fuluris quam presenlibus, quod ecclesia sancti Leonardi duos mansus in Bcrsa marcba in loco, qui dicitur Gerollestrut, hereditario jure sub annuo a censu 5 videlicet solidis possidet et in monte relro claustrum a loco, qui dicitur Gemunde, usque ad vineam monacborum juxta claustrum sitam omnia preter man- sum unum, tam culla quam inculta, similiter sub beredilario jure pro annuo ceusu scilicet octo situlis vini et duobus subtularibus hiemalibus habet, verum quia fundus prenominatus est fratrum noslrorum atiinens Bersa in curia fratrum, unde decimg go ejusdem fundi predictg curi§ ad prebendam fratrum nostrorum debebanlur, Erbone abbate petente, nos communi consilio et consensu fratrum nostrorum Adelgoti videlicet prepositi, Dezmanni deccani, Bertolfi cantoris, Bertolli custodis, Cöuradi camerarii, Burcbardi prepositi, Caroli prepositi, prefatg curi§ prepositi et omnium aliorum omnes decimas fundi supranominati gcclesi§ beati Leonardi sub hereditario 33 jure concessimus eo tenore, ut abbas ejusdem ecclesie singulis annis in festivitate Nov. n sancti Martini preposito de Uuiccersheim et Bersa det 20 libras cere. hujus rei testes sunt : Uualfrit vicedominus, Ödalrich, Ilartmöt, Albreth, Reginhart. ad h§c
a) B indue.
1134 ~ 1137 »
eliam, ut no.slra supradiclu conccssio esset firma et inconvulsa, hanc cartam feciina* scrilii et nüstri sigilli iupressionc iiisigniri. facta sunt b^c anno ab incarnatione düiiiini 1131, indicliüiie 1^, regnanlc Lijtariu Künianorum iiuperalore tercio anno
n/Mii liii-i in 1 1 iiiipcrü ejus 2.
II uu.i .Sliullh. Tiet.-A. 0 faw;. 2709 or. mb. c. »ig. int. mbl. impr.
Gedruckt am dem hb. »al. 1347 bti Württttcein Nora tnihn. dijii. VIJ, 89 ttr. 81 ss Orm^ didier Ilinl. tTAU. II, iffl nr. 639. — Füntenbtrg. Urk.-B. I, 68 *r. 76.
84. In einer Urkunde Bischof Gehhards von Straßburg, i» der er über den
0er ic/i Isstand des dem Kloster Peterlingen gehörenden Hofes zu IJüttenhem «•/-
10 scheidet, vnler den Zeugen: Adclgodo pra-posilo ' , Bcrloldo custode, Bertolfo
cunlort', (lunrudo caiiieruriü — Olto cuuonicus du Argeuliua — . 1135 indictione
13, Lülhario impcralorc regnanlc. 1135.
Aus Wiirdtwein Nora eubg. dipl. VIT, 89 nr. 33 = Grandidier Ritt. SAl*. JI, S93 wt. CSS nach dem Original, jeUl in Lausanne. Nach einer Copie desulben Sekiffiin AU. dipl. I, \-> 210 nr. 359. — Schweiz. Urk.-Beg. nr. 1691; Fürstenberg. Irk n T ••> •■' 7«.
\Wi. A'iu Tausch von (Irundslücken zxcischcn dem l'ri'ster uer o'ivrn huche m Roshcini und seinen Mitbürgern einer- und dem JJom'-fipi/e/ ton Straßburif andrerseits wird beurkundet. 1137 Straßburg im Münster.
\ lu iiüiuiiie sanclo et individuo trinilalis. • quoniam iniquonim prav^ consue-
•» ludini.s est hoininuin, si quid pie geslum sil, vcl ad minuendum vel ad deslnienduin
iinpiignarc, placuit iiobis in futurum prccavendo {Kirversitatibus corum obviare.
uo/ilicfl/»us itaque cunctis Christi fidclibus et eonim memoria cominendatnus, qua-
lil(T Kbcrliardus bono vir nicnioric sacerdos superioris fcdesio de Rodesbeim et sui
Cüucives, atriuni suura pro nccessilatibus suis ainplificare cupientes, duo jugcra vini-
'■ij lere terrcj donaverunt et in proprielalem Iradidcrunt bcalo scmperquc virgini Mari@
ad communcm usuin, qui sorviunt in ecciesia sua, canonicorum in ipsa scilicet
episcopali sede pro quadum curtis eorum pnrticula, quo jacet eidem su|)eriori vide-
iicet ^cclesi^ contigua. sed quorura donatio propria fuerit virorum et in quibus
sitt> sunt v\üe( , noniina locorum sunt boc : Benzelin dedit dmidium agrum
■.K) juxla Tbrugclbucli silum , Hetiil dimidium agrum juxta i/iwueabovcn situm ,
Engelgcr dimidi«»* agrum in loco, qui diciiur Charraga::a • silum, Axxo «fÜNidium
agrum propo looum, (jui dioilur Ilongazza silum. factum est autem hoe coHetm-
bium anim nl> inciiriinlii'iu' dninini \\'"~ . iiiiliolinin' 15, impcrantc